De Graafschap in de Middeleeuwen

Search

Adellinde van Grabfeld (880-898)

Gravin van Hamaland en Noordgouw

Een zeldzame naam

De echtgenote van Eberhard I van Hamaland Ψ heet mogelijk Adellinde (Adallinde) Ψ. Deze welluidende edele naam is niet wijd verspreid onder de karolingische rijksaristocratie. Terwijl in edele kringen het gebruik bestaat dat bepaalde namen bij herhaling binnen de familie gegeven worden.
Vrijwel altijd is er een patroon te herkennen in het aantal namen dat binnen een familie circuleert. Een voortvloeisel hiervan is bijvoorbeeld dat zonen naar hun opa worden vernoemd. Dit fenomeen van een beperkte set met namen kan goed gebruikt worden om familieverbanden nader te duiden. Zo is in het karolingische tijdperk een aantal grote families aan te duiden met een voor die familie typerende naam.

Voorbeelden hiervan zijn de Konradijnen (Koenraad) en Unrochingers (Unruoch).
Met de naam Adellinde valt misschien ook zo’n nadere duiding te doen. Een sluitend bewijs geeft dit uiteraard niet, er kan altijd een vreemde eend in de bijt zijn, maar een sterke aanwijzing geeft het wel.

Adellinde van Spoleto Ψ

De oermoeder der Adellindes is waarschijnlijk Adellinde van Spoleto. Zij wordt geboren rond 735 en is de dochter van hertog Hildebrand van Spoleto Ψ en Regarde van Alemannië Ψ, op haar beurt de dochter van hertog Godfried van Alemannië Ψ en Oda van Beieren Ψ. De moederlijke lijn gaat nog verder terug, want de ouders van Oda zijn hertog Theodo II van Beieren Ψ en Folchaid Ψ, wiens vader de Neustrische edelman Chrodebert I Ψ is. Zonen van Chrodebert I worden hofmeier van de Merovingische koning en achterkleindochter Swanahilde Ψ trouwt met Karel Martel Ψ, ook geen onbekende.
Kortom, Adellinde heeft uitzonderlijk blauw bloed door haar aderen stromen en het is om deze reden verklaarbaar dat haar nageslacht haar naam in herinnering houdt door deze aan nieuwe generaties dochters te geven.

Meer Adellindes

Adellinde van Spoleto trouwt rond 750 met graaf Warin van Thurgouw Ψ, wiens moeder een Etichoner-achtergrond heeft. Zij krijgen drie kinderen, waarvan alleen hun zoon Isanbart Ψ voor nieuw nageslacht zorgt.
Isanbart, die zowel graaf in Saksen, Zwaben en Thurgouw is, trouwt met de dochter van een machtige Saksische graaf Bernhard Ψ, die Thietrade Ψ heet. Deze Bernhard zou een zoon van Karel Martel en dus een halfoom van Karel I ‘de Grote’ Ψ zijn. Vermoedelijk dus niiet de eerste de beste. Zij krijgen vier kinderen, waaronder drie dochters die zij Adellinde Ψ, Heilwich Ψ en Baba Ψ noemen. Hun zoon noemen zij Adalung Ψ. Hij wordt abt van het klooster Lorsch. Deze typische naam doet denken aan de naam Amelung Ψ, zodat het vermoeden reist dat er connecties zijn met het Saksische geslacht, waarvan Bennid (I) Ψ en Wichman (II) Ψ ook deel uitmaken. Meer dan een vage aanwijzing is dit echter niet.
Heilwig trouwt met Welf van Argengouw Ψ, wiens nageslacht deels in een ander hoofdstuk wordt besproken. In deze tak verdwijnt de naam Adellinde in volgende generaties.
Baba trouwt met Reginbern Ψ en in hun nageslacht blijft de naam Adellinde, via hun zoon Ekbert Ψ, hertog van Saksen en diens vrouw Ida van Herzfeld Ψ, bewaard in een kleindochter Addila Ψ, abdis van Herford.
Uiteindelijk komt de naam in latere generaties nogmaals voor bij Adellinde van Babenberg Ψ en Adellinde van Buchau Ψ, respectievelijk dochter en achterkleindochter van Hendrik van Babenberg. Hendrik is zelf achterkleinzoon van Ekbert en de stamvader van de Babenbergers (Bambergers), een tak van de wijder verdreide familie der Popponen.

Adellinde van Grabfeld

Wie is nu de mogelijke echtgenote van Eberhard I van Hamaland? Gezien de overlevering van de naam Adellinde zal zij met grote waarschijnlijkheid in Babenbergse kringen moeten worden gezocht. De dochter en kleindochter van Hendrik van Babenberg komen wegens hun leeftijd niet in aanmerking. Zij zal in voorgaande generaties moeten worden gezocht.
Helaas is er in de bronnen weinig eensgezindheid over de familie der Popponen. Zo is de vader van Hendrik van Babenberg niet met zekerheid bekend, maar Christian I Ψ, graaf van Grabfeld, maakt een goede kans. Hoe dan ook, op deze site wordt Adellinde als een zuster van Hendrik van Babenberg beschouwd en wordt zij Adellinde van Grabfeld gedoopt. Daarmee heeft zij een plek in de (incomplete) stamboom gevonden.

Mogelijke stamboom van Adellinde.
Niet alleen de naam Adellinde plaatst haar in Babenbergse kring. Wanneer haar broer Hendrik van Babenberg sneuvelt volgt haar man Eberhard I van Hamaland hem op als hertog van Friesland. Deze functies worden in het algemeen om onrust onder de adel te vermijden niet aan wildvreemden gegeven. Keizers of koningen geven deze functies liever aan familieleden of aangetrouwden. Deze benoeming is een reden te meer om Adellinde als zuster van Hendrik te zien. Duidelijk moge zijn dat dit ook geen sluitend bewijs is.
Het wordt geen gelukkig huwelijk. Adellinde wordt door Eberhard (I) verstoten, waarvan de reden ongewis blijft. Zij krijgen nog wel een zoon, die zij met veel gevoel voor de Elzasser traditie Hugo (I) laten dopen. Hugo I wordt graaf in de Elzasser Noordgouw en stamvader van de graven van Egisheim, waarmee deze tak van de Hamalanders buiten het bestek van deze site valt.

Hendrik van Babenberg Ψ

In deze reconstructie is Hendrik van Babenberg een broer van Adellinde van Grabfeld. Hendrik is een van de beroemdste rijksgroten van zijn tijd. Hij is graaf in meerdere graafschappen en wordt in 866 al als vooraanstaande militair van Lodewijk II ‘de Duitser’ Ψ genoemd. Onder Karel III ‘de Dikke’ Ψ heeft hij ook grote invloed en wordt als hij als hertog van Austrasië als hoogste militaire bevelvoerder beschouwd.
Door deze hoge positie leidt Hendrik in vrijwel het gehele Karolingische rijk de strijd tegen de Vikingen. Hij is na 880 tijdelijk hertog van Saksen na de geweldadige dood van Bruno I Ψ. Hierbij moet de titel hertog uitsluitend in de betekenis van militair bevelhebber worden gelezen. In datzelfde jaar trekt hij ten strijde tegen Hugo (II) Ψ, de illegale zoon van keizer Lothar II Ψ, die zijn vader in het koninkrijk Lotharingen wil opvolgen. In 884 trekt Hendrik met een Saksisch leger op tegen de Vikingen, waarmee hij in feite de opvolger is van zijn overgrootvader hertog Ekbert van Saksen. Hij wordt benoemd tot hertog van Franken en Neustrië. Daarnaast bemoeit hij zich met het hertogdom Thuringen, waar zijn broer Poppo II in een machtstrijd om de hertogshoed verwikkeld is. Hendrik speelt een hoofdrol in de aanslag op Godfried II ‘de Deen’ Ψ. Uiteindelijk zal Hendrik in 886 als Neustrische hertog van Karel III ‘de Dikke’ bij Parijs tegen de Vikingen sneuvelen.
Hendrik is getrouwd met Ingeltrud van Friuli Ψ, een kleindochter van Lodewijk I ‘de Vrome’ Ψ en dochter van Eberhard van Friuli Ψ, markgraaf van Friaul en Zurichgouw. Zijn familie der Popponen behoort tot de voornaamste Frankische kringen. Zijn nageslacht zal een strijd op leven en dood aangaan met de Konradijnen, de zogenaamde ‘Babenbergse vete’. Een strijd waarin de Babenbergers het onderspit zullen derven.

Literatuur

  1. The Konradiner, Donald C. Jackman,
    Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main, 1990.
  2. Criticism and critique – sidelights on the Konradiner, Donald C. Jackman,
    Unit for prosopographical research, Linnacre College, Oxford, 1997.
  3. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer, Karl-Heinz Schreiber.
  4. Genealogie der Franken, Karl-Heinz Schreiber.

Gegeven in den jair ons Heren, doen men screeff MM ende II des Sonnedages nae sunte Andreas dach, dat was op ten eersten dach der maent van Decembri.