De Graafschap in de Middeleeuwen

Search

Het Heilige Roomse Rijk (911-1024)

Het Saksische huis

Koenraad I Ψ, 911-918

Koenraad (I) volgt Lodewijk IV ‘het Kind’ Ψ, de laatste van het Karolingische huis, op. Hij houdt zich vooral bezig met de invallen van de Hongaarse horden. Koenraad I zal Rooms-Koning blijven en het nooit tot keizer schoppen, daarvoor ondervindt hij te veel tegenstand van de keurvorsten.

Hendrik I van Saksen ‘de Vogelaar’ Ψ, 918-936

Volgens overlevering is Hendrik I van Saksen op vogeljacht wanneer hij van koning Koenraad I hoort dat deze hem benoemd heeft tot zijn opvolger. Dat is verrassend, want de twee hebben voortdurend met elkaar in de clinch gelegen. Niettemin heeft Koenraad I het goed gezien. Hendrik I verenigt alle Duitse stammen onder zich en verslaat in 933 de Magyaren, die geregeld zijn landen plunderen. Ook de Slaven en de Denen worden verslagen. Hij maakt Bohemen schatplichtig en weet de Zweedse koning Gnupa uit Sleeswijk te verjagen. In 924 grijpt hij de macht in het Imperium Romanum; nu blijft het voor lange tijd in Duits-Frankisch bezit. Al schopt Hendrik I het niet tot keizer, hij blijft steken bij koning.
Hendrik I is eerst getrouwd met Hadeburg Ψ, dochter van Eberwin (I) van Merseburg Ψ en Hildegard Ψ, op haar beurt dochter van Koenraad van Lahngouw ‘de Oudere’ Ψ. Deze Koenraad is de vader van Koenraad I, zodat enige bloedbanden voorradig zijn. Hoe dan ook Hendrik I wordt de stamvader van de Ottonen.
Hendrik I trouwt na de dood van zijn eerste vrouw in 909 een tweede keer met Mathilde Ψ, dochter van Diederik van Ringelheim Ψ en Reginhild Ψ, dochter van Godfried II van Haithabu ‘de Deen’ Ψ en Gisela Ψ. Gisela is de dochter van koning Lothar (II) van Lotharingen Ψ. Op deze wijze wordt het recht op het koningschap versterkt door karolingisch bloed.

Otto I ‘de Grote’ Ψ, 936-973

Munt van Otto I.

Otto I houdt zich eerst bezig met de Slaven die in Noord-Duitsland wonen. Zij worden door hem bijkans uitgeroeid. Otto I hanteert de beproefde methode van zijn grote voorganger, Karel I ‘de Grote’ Ψ, want na hem komen de zendelingen. Er worden vele bisdommen gesticht. Vervolgens neemt Otto I Lotharingen af van de Franse koning, door in 939 zijn grote tegenstrever hertog Giselbert te verslaan, zodat Lotharingen nu onder zijn gezag valt. Via via zal deze titel vererven aan het huis van Verdun (Ardennen). In de afgelopen eeuw hebben in De Graafschap plaatselijke potentaten van het machtsvacuüm na Lothar (II) geprofiteerd.
In 946 marcheert Otto I naar Rouen en verovert Reims.Otto I in 10de eeuws ivoor vastgelegd. In 950 wordt Bohemen ingenomen en in drie expedities wordt Noord-Italië bij zijn bezit gevoegd. Door te hertrouwen met koningin Adelheid (991-995) Ψ wordt dit vaste vorm gegeven. Hierdoor valt Rome, hoofdstad der westelijke christenheid, nu ook onder hem. In 955 worden de Hongaren verpletterd op het Lechfeld (ten zuiden van Augsburg), zodat er een eind komt aan hun plundertochten naar het westen. Inmiddels heeft hij zijn bijnaam verdiend: Otto I ‘de Grote’. Hij is de stichter van het Duits-Romeinse Rijk.
In 959 wordt Lotharingen, sinds de negende eeuw een twistappel tussen Duitsland en Frankrijk, gesplitst in de hertogdommen Opper- en Neder-Lotharingen. Beide blijven vazalstaten van de Duitse kroon. In 962 wordt Otto I in Rome met de keizerskroon van Karel I ‘de Grote’ door de paus tot keizer gekroond. Daarmee verkrijgt het rijksgezag een heilig karakter, ver uitstekend boven het ordinaire koningschap. Het Heilige Roomse Rijk is leven ingeblazen. Otto I krijgt echter problemen met de pausen en zet enkelen van hen af. Zijn beleid is gericht op het nauw samengaan van het rijksgezag met bisschoppen en hun colleges van kanunniken. Wie het daar niet mee eens is, moet vertrekken. Otto I is sowieso druk in Italië, waar hij een oorlog voert met koning Berengar II Ψ. Ondertussen ontwikkelt er zich een aanzienlijke literatuur aan het hof en in enkele kloosters in het westen.
Het thuisfront in Lotharingen is ondanks het heilige randje van Otto I’s bewind niet volgzamer of gedweeër geworden. Otto I’s broer Bruno Ψ, aartsbisschop van Keulen en hertog van Lotharingen, heeft zijn gezag als gedelegeerde geducht doen gelden. Dit heeft als resultaat dat de innerlijke ontevredenheid en onwilligheid sterk blijven groeien onder de plaatselijke potentaten. Ook blijven de graven van Vlaanderen zich roeren aan de rand van Lotharingen. De oprichting van de marken Valenciennes en Ename moet hier weerstand aan bieden.

Otto II Ψ, 973-983

Otto II volgt zijn vader in 973 op, maar is minder machtig. Zijn beleid is vooral gericht op beïnvloeding van en heerschappij over het leven in de machtige abdijstichtingen. Hij wordt geconfronteerd met de vruchten van Bruno’s bewind.
Voor hem is een Byzantijnse prinses gevonden, waarmee hij trouwt: Theophano Ψ. Zij is een dochter van Constantijn Ψ en Sophia Phokas Ψ.

Otto III Ψ, 983-1002

Otto III moet zijn vader opvolgen, maar hij komt niet meteen aan de macht in Duitsland. Twee regenten zijn vanwege zijn leeftijd eerst aan de beurt. Keizerin-weduwe Theophano is de eerste, zijn grootmoeder Adelheid de tweede. Ook hij probeert het verzet tegen zijn bewind te elimineren. In 1002 sterft hij onverwacht in de strijd tegen de Arabieren in Zuid-Italië.

Hendrik II ‘de Heilige’ Ψ, 1002-1024

Ernstige verwikkelingen volgen op de dood van Otto III en deze verzwakken het rijksgezag. De opvolger van Otto III, Hendrik II, staat, net als zijn vrouw Kunigunde Ψ, bekend als een heilige. In 1014 wordt hij tot keizer gekroond.

Huwelijksvervolging als rijkspolitiek

Noot 1

Onder de vrome Hendrik II lukt het de kerk eindelijk om de huwelijken met een te nauwe kanonische graad te bestrijden. De tijd van de rijksvervolging van ‘illegale huwelijken’ breekt aan, waarvan die van Otto van Hammerstein Ψ met Gozelo I‘s Ψ zuster Irmengard Ψ het meest beroemde voorbeeld is.
Het is achteraf moeilijk te duiden of Hendrik II’s huwelijksvervolgingen religieus of politiek ingegeven zijn. Het is in ieder geval opvallend dat Hendrik II niet alle edelen die met verwanten trouwen vervolgt, maar alleen hen die politiek lastig en/of te machtig worden. Deze willekeur is een handig wapen, want zij die in een 3:4-relatie of minder zijn getrouwd moeten wel loyaal zijn aan het keizerlijke gezag anders worden ze vervolgt.
Huwelijksvervolging is daarnaast ook een effectief wapen, want het voortbestaan van de familie staat op het spel. Kinderen uit een illegaal verklaard huwelijk kunnen immers niet erven, zodat de bezittingen aan de kroon terugvallen.
Hendrik II is de laatste keizer uit het huis der Saksen. Het Salisch-Frankische huis der Hohenstaufers staat te popelen. Keizer Koenraad II is de eerste in een lange rij.

Literatuur

  1. H.H. Jongbloed, mededeling per e-mail, 5-11-2005.
    “Over de huwelijksvervolgingen: de graad van verwantschap die tenminste nog verboden was, was 3:4, terwijl al in 819 synode van Keulen ook 4:4 verboden heette. Maar de synodes zijn niet al te konsekwent. Het is Burchard van Worms (1000-1025) geweest die onder H II de verboden perimeter sterk heeft uitgebreid, door van zeven procreatiestappen (3:4) stiekum zeven graden te maken, d.i. 7:7 in de oude formule! Dat scheelt nogal wat. In 1036 blijkt van een geval waarin een huwelijk in de verhouding 5:6 wordt aangevochten (Beyer Mittelrheinisches UB 307). Maar de soep werd onder Koenraad II al niet meer zo heet gegeten als eerder, want Koenraad was zelf met een verwant gehuwd!”
  2. Geschiedenis van Gelderland van de vroegste tijden tot het einde der Middeleeuwen, Dr. W. Jappe Alberts,
    N.V. Martinus Nijhoff’s Boekhandel en Uitgeversmaatschappij, ‘s-Gravenhage, 1966.
  3. Van hunebed tot Hanzestad, J. de Rek,
    Bosch & Keuning N.V., Baarn, 1973.
  4. Nijhoffs Geschiedenislexicon Nederland en België, H.W.J. Volmuller e.a.,
    Martinus Nijhoff, ‘s-Gravenhage, 1981.
  5. Overzicht van de Nieuwe Geschiedenis, D.J. Roorda e.a.,
    Wolters-Noordhoff, Groningen, 1983.
  6. Tweeduizend jaar geschiedenis van Gelderland, Klaas Jansma en Meindet Schoor,
    Uitgeverij Inter-Combi van Seijen, Leeuwarden, 1986.
  7. Vijftig eeuwen volk langs de IJssel, Willy H. Heitling en Leo Lensen,
    Terra, Zutphen, 1990.
  8. Pre- & Protohistorie van de Lage Landen, J.H.F. Bloemers & T. van Dorp,
    Open Universiteit, Uitgeverij Unieboek, Bussum, 1991.
  9. Die Ottonen – Königsherrschaft ohne Staat, Gerd Althoff,
    Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart, 2000.
  10. Atlas van middeleeuws Europa, Angus Konstam,
    Atrium, Alphen aan den Rijn, 2001.
  11. Das Mittelalter – Geschichte in Überblick, Ulrich Knefelkamp,
    Ferdinand Schöningh, Paderborn, 2002.
  12. Genealogie der Franken, Karl-Heinz Schreiber.
  13. Medieval prosopography, Donald C. Jackman.
  14. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer, Ottonen, Karl-Heinz Schreiber.

Gegeven in den jair ons Heren, doen men screeff MCM ende XCVIII des Sonnedages op Allerheiligen.