De Graafschap in de Middeleeuwen

Search

Het Heilige Roomse Rijk (1273-1437)

Diverse huizen

Rudolf I van Habsburg Ψ, 1273-1291

Rudolf I van Habsburg.

Het Grote Interregnum eindigt in 1273 als Rudolf I van Habsburg eenstemmig door de keurvorsten gekozen wordt als opvolger van Richard van Cornwall Ψ. Alleen de koning van Bohemen stemt tegen. Rudolf I is in wezen een onbetekenende graaf en van hem vrezen de keurvorsten derhalve niets. Zij verwachten gewoon hun eigen gang te kunnen blijven gaan. Niemand weet op dat moment nog dat hij het begin zal vormen van een dynastie die het tot in de twintigste eeuw zal volhouden!

De eerste grote daad van Rudolf I is het onderwerpen van Przemysl Ottokar II van Bohemen Ψ. Rudolf I verlangt alle rijksgoederen terug die Frederik II Ψ ontvreemd heeft. Dit is niet zo zeer van belang voor het Heilige Roomse Rijk, maar meer voor het huis der Habsburgers zelf. Hierdoor verkrijgen ze namelijk het aartshertogdom Oostenrijk. Bovendien is de enige tegenstemmer nu uitgeschakeld. Nu heeft de familie enkele erflanden die haar aanzien en fortuin enorm verhogen. Dit zullen de keurvorsten met lede ogen hebben aangezien. Rudolf I is in 1291 echter nog niet machtig genoeg om opnieuw een Habsburger op de troon te brengen. De keurvorsten houden de voordracht van Albrecht I tegen. Op 15 juli van datzelfde jaar komt Rudolf I te overlijden

Adolf I van Nassau Ψ, 1292-1298

De in De Graafschap reeds bekende Adolf van Nassau volgt na enige tijd Rudolf I op. Op 5 december 1292 wordt hij door de keurvorsten tot Rooms-Koning gekozen, omdat hij de meeste concessies doet en het minst voorstelt. Op 24 juni 1292 wordt hij tot keizer gekroond. De toegezegde concessies versterken de positie van de aartsbisschop van Keulen tegen de steden Dortmund, Duisburg en Essen en die van koning Wenzel II van Bohemen Ψ tegen Oostenrijk.
Hij verliest veel krediet bij de Duitse keurvorsten als hij aan de zijde van de Engelsen tegen de Fransen strijdt. Als hij zijn bezittingen rond Wiesbaden wil uitbreiden maakt hij zich helemaal onmogelijk. Zijn groeiende macht baart de keurvorsten zorgen en op 23 mei 1298 besluiten ze hem af te zetten. In een poging om zijn kroon te redden sneuvelt hij in de slag bij Göllheim op de Hasenbühl.
Tijdens zijn roerige regeerperiode wordt op initiatief van de stad Lübeck het Hanzeverbond tussen de steden opgericht. In dit verbond beloven de steden elkaar bij te staan om zo het handelsverkeer te bevorderen.

Albrecht I van Habsburg Ψ, 1298-1308

In 1298 wordt Albrecht I (geboren 1250), een zoon van Rudolf I, met goedvinden van de keurvorsten keizer. Hij is het die Adolf I van Nassau in de slag bij Göllheim (bij Worms) verslaat. De paus wil hem niet als keizer erkennen. Vanaf 1281 laat Rudolf I Albrecht I reeds over Oostenrijk regeren. Een poging van Albrecht I om ook Zwitserland te onderwerpen mislukt jammerlijk.
Op 1 mei 1308 wordt hij door zijn neef Johann, die nog een erfgoed van hem te goed heeft, in de buurt van Habsburg vermoord.
Tijdens Albrecht I’s regeerperiode vindt in 1302 bij Kortrijk een belangrijke slag plaats tussen Franse ridders en Vlaams voetvolk. De Vlamingen verslaan de Fransen en zullen een belangrijk bruggenhoofd worden voor de Engelse belangen in Europa.

Heinrich VII van Luxemburg Ψ, 1308-1313

Heinrich VII strijdt tegen de Welfen in Rome.

Het Habsburgse huis is (nog) niet sterk genoeg om een opvolger uit eigen kring naar voren te schuiven. Het huis der Luxemburgers is dat wel. Het geslacht Luxemburg stamt af van het aanzienlijke huis Van Ardennen, dat onder Karel I ‘de Grote’ Ψ al een belangrijke rol speelt. Heinrich VII van Luxemburg (geboren 1275) (oorspronkelijk Lützelburg) mag zich keizer gaan noemen. Dit ondanks een hevige lobby uit Frankrijk om Charles van Valois  te kiezen.
Heinrich (of Hendrik) is de zevende keizer van die naam, maar in het Luxemburgse geslacht is hij de vijfde. Zijn vader Hendrik IV Ψ is geen onbekende in Gelre. Hij vecht aan de Gelderse zijde mee in de slag bij Woeringen (1288). De Rijnse keurvorsten zien hun kans schoon om de door Heinrich VII afgepakte privileges terug te pakken.
Heinrich VII trouwt met Margaretha van Brabant Ψ en zij krijgen een zoon Jan (I) Ψ. Heinrich VII bewerkstelligt dat zijn zoon Jan I zal trouwen met Elisabeth van Bohemen, zodat dit koninkrijk bij het geslacht Luxemburg komt. Dit geeft hun mede de basis om de keizerstroon te bezetten, hetgeen ze de komende 129 jaar zeer geregeld zullen doen.
In 1312 verovert Heinrich VII het oostelijke deel van Rome op de Welfen, waardoor hij als dank door twee kardinalen tot keizer wordt gekroond. In 1313 doet hij samen met Frederik II van Sicilië Ψ een vergeefse poging Florence in te nemen. Op 24 augustus van dat jaar sterft Heinrich VII tijdens de voorbereiding van een veldtocht in de buurt van Siena.

Friedrich van Habsburg, 1314-1330 en
Ludwig IV van Beieren, 1314-1347

ludwigbeieren

Na de dood van Heinrich VII zijn de keurvorsten het oneens. Er komen uiteindelijk in 1314 twee keizers: Friedrich van Habsburg (Oostenrijk), bijgenaamd (Schöne) (geb. 1286) en Ludwig IV van Beieren (geboren 1287). Beiden worden door een fout van de paus niet door een rechterlijke instantie erkend.
Op 19 oktober 1314 wordt Friedrich door een minderheid van keurvorsten gekozen. Ook al krijgt Ludwig van Beieren op 20 oktober een meerderheid, toch worden beiden gekroond. Democratische principes gelden dan nog niet.
Ludwig IV, gekozen door Trier, Mainz, Bohemen, Brandenburg en Saksen, wordt in Aken gekroond, de juiste plaats, maar met ‘valse’ rijksinsignes. Friedrich van Habsburg wordt in Bonn gekroond. Een verkeerde plaats, maar met de echte rijksinsignes. Op 17 januari 1328 laat Ludwig IV zich in Rome ‘in naam van het volk’ tot keizer kronen.
Op 13 januari 1330 sterft Friedrich van Habsburg in de burcht Gutenstein. Reeds op 6 augustus van dat jaar weet keizer Ludwig IV de erfenisperikelen tussen de Wittelbachers en Habsburgers met verdragen te beslechten. Op 11 oktober 1347 komt Ludwig IV te overlijden in het klooster Fürstenfeldbruck ten gevolge van een beroerte.

Karel IV van Luxemburg, 1346-1378

kareliv

In 1346 wordt Karel I van Bohemen (geboren 14-5-1316) uit het huis der Luxemburgers verkozen tot keizer. Hiervoor is echter zijn eigen voorkeurstem nodig! Hij wordt gesteund door drie andere keurvorsten. Ludwig IV laat zich niet zo maar wegsturen. Hij krijgt steun van enkele Duitse steden en bereidt zich op een oorlog voor. Door het vroege overlijden van Ludwig IV wordt Duitsland een burgeroorlog bespaard.
In 1354 verheft Karel IV Luxemburg tot een hertogdom. Op 6 januari 1355 wordt Karel IV tot koning van Italië gekroond. De stad Milaan verzet zich niet meer. Op 5 april van dat jaar wordt hij als keizer door een pauselijke gezant in Rome gekroond. Hij verlaat Italië schielijk en ontloopt zo ternauwernood een volksopstand. Karel IV zal desondanks de machtigste keizer worden uit het huis der Luxemburgers.
Op 29 november 1378 sterft Karel IV in Praag na eerst zijn goederen nog te verdelen onder zijn zoons Wenzel, Sigismund en Johann.

Wenzel II van Luxemburg, 1378-1400

Wenzel van Luxemburg.

De opvolger van Karel IV, zijn zoon Wenzel (geboren 26-2-1361), wordt voornamelijk bekend als een drinkebroer. De macht van de Luxemburgers brokkelt onder hem snel af. Op 20 augustus 1400 wordt hij afgezet wegens dronkenschap en algehele onbekwaamheid.
Hij blijft tot 1419 koning van Bohemen. Op 16 augustus van dat jaar komt hij te overlijden en zijn broer Sigismund volgt hem op als koning van Bohemen. Dit leidt tot aanzienlijke onrust, want vermoed wordt dat Sigismund zijn broer heeft omgebracht om zelf op de troon te gaan zitten.

Rupert III van de Palts, 1400-1410

Rupert III van de Pfalz (Wittelsbach) (geboren 1352) wordt de dag na de afzetting van Wenzel van Luxemburg verkozen tot keizer. Dit blijft hij tot 1410, maar hij wordt niet door de paus erkend.
Op 18 mei 1410 sterft hij en als zijn opvolger wordt op 20 september Wenzel van Luxemburg’s broer Sigismund verkozen.

Jobst van Mahren, 1410-1411

Enkele dagen later wordt Jobst (Josse of Jodocus) van Mahren eveneens gekozen. Er zijn nu weer twee keizers tegelijkertijd actief. Tot grote problemen leidt dit niet, want op 17 januari 1411 is Jobst al gestorven.

Sigismund van Luxemburg, 1410-1437

Sigismund bij de belening van burggraaf Friedrich van Zollern.

Sigismund van Luxemburg (geboren 15-2-1361) is de broer van Wenzel, die hij vermoord zou hebben. Hij trouwt na 1388 met Maria van Hongarije, zodat het koninkrijk Hongarije, naast dat van Bohemen, ook even in het huis der Luxemburgers terecht komt. Sigismund is de laatste uit het huis der Luxemburgers, zodat de door hem verenigde koninkrijken slechts tijdelijk samen zijn.
Op 20 september 1410 wordt hij tot keizer gekozen. In 1433 onderneemt hij een veldtocht tegen de Milanese familie Visconti en dwingt hij tevens de paus het concilie van Basel te erkennen. Op 31 mei van dat jaar wordt Sigismund door paus Eugen IV tot keizer gekroond. Daarna verovert hij Holland, Zeeland en Henegouwen op de Bourgondiërs.
Op 9 december 1437 komt Sigismund als laatste Luxemburgse keizer te overlijden. Hij wordt opgevolgd door Albrecht II uit het huis der Habsburgers. Het Habsburgse tijdperk is definitief aangebroken.

Literatuur

  1. Geschiedenis van de Nederlandse stam, Prof. Dr. P. Geyl,
    Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1961.
  2. Geschiedenis van Gelderland van de vroegste tijden tot het einde der Middeleeuwen, Dr. W. Jappe Alberts,
    N.V. Martinus Nijhoff’s Boekhandel en Uitgeversmaatschappij, ‘s-Gravenhage, 1966.
  3. Van hunebed tot Hanzestad, J. de Rek,
    Bosch & Keuning N.V., Baarn, 1973.
  4. Nijhoffs Geschiedenislexicon Nederland en België, H.W.J. Volmuller e.a.,
    Martinus Nijhoff, ‘s-Gravenhage, 1981.
  5. Overzicht van de Nieuwe Geschiedenis, D.J. Roorda e.a.,
    Wolters-Noordhoff, Groningen, 1983.
  6. Tweeduizend jaar geschiedenis van Gelderland, Klaas Jansma en Meindet Schoor,
    Uitgeverij Inter-Combi van Seijen, Leeuwarden, 1986.
  7. Vijftig eeuwen volk langs de IJssel, Willy H. Heitling en Leo Lensen,
    Terra, Zutphen, 1990.
  8. Pre- & Protohistorie van de Lage Landen, J.H.F. Bloemers & T. van Dorp,
    Open Universiteit, Uitgeverij Unieboek, Bussum, 1991.
  9. Die Ottonen – Königsherrschaft ohne Staat, Gerd Althoff,
    Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart, 2000.
  10. Atlas van middeleeuws Europa, Angus Konstam,
    Atrium, Alphen aan den Rijn, 2001.
  11. Das Mittelalter – Geschichte in Überblick, Ulrich Knefelkamp,
    Ferdinand Schöningh, Paderborn, 2002.
  12. Genealogie der Franken, Karl-Heinz Schreiber.
  13. Medieval prosopography, Donald C. Jackman. (Offline)
  14. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer, Karl-Heinz Schreiber.

Gegeven in den jair ons Heren, doen men screeff MM des Saterdages nae Kerstmis, dat was op ten dertigsten dach der maent van Decembri.