De Graafschap in de Middeleeuwen

Search

Kasteel Schuilenburg

Anno 1326

Vele spellingen

Kasteel Schuilenburg, anno 1548.
Wapen van de heren van Schuilenburg.

Het kasteel Schuilenburg kent in de loop van zijn geschiedenis vele spellingen van zijn naam. Een naam die appelleert aan de belangrijkste functie van een kasteel; een plek om te schuilen. Het begint met ‘Sculenborg’ en eindigt met ‘Schuylenburch’. Ertussen ligt nog ‘Schuylenborg’, ‘Schulenborg’, ‘Schulenburg’ en varianten hierop. Hetzelfde geldt voor de heren van Schuilenburg.
Er bestaan vier Schuilenburgs, bij Almelo, Hellendoorn, Olst en Silvolde. Dit hoofdstuk gaat over het kasteel bij Silvolde.

Een grensvesting

Kasteel Schuilenburg, gelegen tussen Terborg en Silvolde, is zo vaak verwoest en herbouwd dat er sprake is van vier kastelen op deze plaats met de naam Schuilenburg. Begrijpelijkerwijs is er van het eerste kasteel uit het midden van de veertiende eeuw niets meer over gebleven. Waarschijnlijk wordt het in 1394 voor de eerste keer verwoest door Dirk III van Wisch Ψ.
Kasteel Schuilenburg ligt tussen Silvolde en Terborg aan de Oude IJssel. Het kasteel is bedoeld als een grensvesting, want het gebied wordt betwist door de graven van Gelre en de bisschoppen van Munster. De oorspronkelijke zeggenschap over dit gebied berust bij de graven van Lohn. De vele verwoestingen van het kasteel zijn dus te wijten aan de strategische ligging.

Leenroerig aan Wisch

Kasteel Schuilenburg, anno 1742 (tekening van Jan de Beyer).

De geschiedenis van Schuilenburg vangt aan in 1326, niet toevallig het jaar waarin de laatste graaf van Lohn overlijdt en de opvolgingsperikelen in volle hevigheid losbarsten. In dat jaar beleent graaf Reinald II van Gelre Ψ Evert van der Sculenborg Ψ met het kasteel.
Hoe het er in die tijd uitziet, is niet bekend. Maar als grensvesting zal het vooral een militair karakter hebben gehad. Blijkbaar bestaat het kasteel in 1326 al, want er is immers een belening.
In 1424 blijkt kasteel Schuilenburg leenroerig te zijn aan het huis Wisch. Deze overgang zal mogelijk in 1329 al tot stand zijn gekomen wanneer Hendrik I van Wisch Ψ de gebieden Terborg en Varsseveld/Silvolde samenvoegt onder zijn regering. Er is in dat jaar duidelijkheid gekomen over de erfenis van Lohn.

Vele goederen

Bij verkoop van rechten van Schuilenburg aan hertog Arnold van Gelre in 1464 blijkt het goed behoorlijk groot en wijd verspreid te zijn.
Ertoe behoren: vis-, dijk- en houtrechten, Nijenhoefsmaat in Silvolderveld, Rebeldinck, de steeg in de Nottel, Segemanninck in Varsseveld, de Baakse tiend in Gendringen, de grote tiend en de wilde tiend in Wieken, het goed Ten Kamp, de Flossent, de tienden in veld en broek van Etten, de tiende te Ziek, het tigelslag van Bernt Rolofssen, een slag aan het Ziekermeer, nogmaals een tigelslag, ditmaal van Henrick ten Gruijs en Lutgen Post, de Dashorst, de Wadencamp, het slag ‘dair die tigelaven te stean plach‘, de grote en kleine tiende in Didam, het goed Kamphuisen, tienden in Essent (Doetinchem), diverse slagen in het Westerbroek, de Wals (niet de visserij), de Colvert die ‘starcke Bernt en Heijn van Halle‘ hebben, het gezamenlijke goed van Gerrit voir den Diick, Heijn voir den Diick en Heijn van Halle, het goed Lettinck en Walschate in Zelhem, het goed Ebbinck in Wichmond, de waard van Herman op ter Straten in Doesburg en een goed te Genthorst.
Deze uitgebreide lijst van goederen wordt verkocht voor 1.500 Frankische schilden. In 1467 wordt het kasteel doorverkocht aan de hertog van Kleef.

Kasteel Schuilenburg in de eerste helft van de twintigste eeuw.

De Kleefse periode

Door de overgang naar Kleef blijft het allesbehalve rustig rond het kasteel. In de Bourgondische periode kiest Kleef de kant van Maximilian I. Schuilenburg is nu een ‘vijandig’ kasteel geworden, omgeven door Gelders en (neutraal) Berghs gebied. Het kasteel is regelmatig middelpunt van krijgshaftige acties. Vele Gelderse heren zien in de Schuilenburg een ideaal middel om Gelre (en zichzelf) te verrijken.
In november 1480 beklaagt Johan (II) van Wisch Ψ zich over een aanval vanuit Schuilenburg op dienaren op zijn Silvoldse grondgebied.
In 1485 stelt diens broer Bernt (of Berend) van Wisch Ψ een rechtsvordering in op de Schuilenburgse goederen. Bernt is vermoedelijk een bastaard uit het huis Wisch en heer van de Ligtenberg. De Ligtenberg wordt in 1503 overigens door Kleef bezet.
In 1499 houdt een zekere Johan van Ulft (vermoedelijk buurman Johan III van Raesfeldt Ψ) kasteel Schuilenburg bezet en plundert deze goederen van Johan van der Hoey junior, richter in Doetinchem, in Oer, ondanks een afgesproken vrede.
Ook in 1499 jaar beklaagt de hertog van Kleef er zich over bij de graaf van Bergh dat hij de Schuilenburg niet wil bevoorraden uit angst voor de wraak van Gelre.
Zo keren de kansen in deze oorlogstijd en heeft het kasteel veel te lijden.

Kasteel Schuilenburg, anno 1548.

Terug naar Gelre

In 1527 koopt hertog Karel van Gelre Ψ de Schuilenburg. Het kasteel is daarna slachtoffer van diverse Kleefse aanvallen waarbij het grotendeels wordt verwoest. Op 24 oktober 1534 wordt een lijst(je) gemaakt van de inventaris: ‘vier haecken, een iseren slang, een serpentyne, een cleyne pompe, twee iseren slangskens die van ter Borch gecommen zijn, een iseren steenbusch’, (vier haakbussen en diverse soorten geschut), een slechte kast, een slecht bed, een misgewaad, een altaarsteen, vazen, een misboek en andere zaken. Dat is alles wat er na alle aanvallen over is.
In 1534 verpandt hertog Karel het kasteel aan zijn veldheer Berend van Hackfort Ψ. Berend laat het kasteel in 1535 herbouwen. Hiervan is een tekening overgeleverd, een van de weinige uit die tijd. Deze unieke tekening laat goed de functionaliteit van Schuilenburg zien. Een grote verdedigingstoren met hieraan een woonhuis, andere woonkwartieren, bolwerken op de hoeken, een achteruitgang, een hooiberg, een put, een schuur en een molen. Kortom, een klein, zelfvoorzienend dorp. Mogelijk zien meer kastelen in die tijd er zo uit.
Dit kasteel wordt pal naast het bestaande gebouwd. Voor de nieuwbouw worden karrenvrachten zand uit Silvolde aangevoerd om een stevig fundament te kunnen leggen. Het Schuilenburg uit 1535 zal de tand des tijds niet doorstaan. Na de Middeleeuwen heeft het kasteel veel te verduren en wordt het regelmatig herbouwd.

Literatuur

  1. Armorial Général, J.B. Rietstap,
    G.B. van Goor Zonen, Gouda, 1884.
  2. Wapenboek van den Nederlandschen Adel, J.B. Rietstap,
    J.B. Wolters, Groningen, 1887.
  3. De wapens van den tegenwoordigen en den vroegeren Nederlandschen Adel, J.B. Rietstap,
    J.B. Wolters, Groningen, 1890.
  4. Het huis Swanenburg te Gendringen en zijne bezitters, F.A. Hoeffers,
    In: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre, deel XXXIV,
    S. Gouda Quint, Arnhem, 1931.
  5. Oud Hellendoorn en Omgeving, A.E. Rientjes,
    N.V. Twentsche Courant- en Handelsdrukkerij, Zwolle, 1933.
  6. Eenige mededeelingen over het slot Ulft, Mr. A.P. van Schilfgaarde,
    In: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre, deel XXXIX,
    S. Gouda Quint, Arnhem, 1936.
  7. Kasteel en geslacht van Schuilenburg, H.Stam,
    De Graafschap-bode, 1961.
  8. Het huis Sevenaer, A.G. van Dalen,
    Uitgeverij “Liemers Lantaern”, Zevenaar, 1970.
  9. De havezate Schuilenburg en de Reggevallei, A. Ponsteen,
    Stichting Oald Heldern, Hellendoorn, 1982.
  10. 1000 Jaar Gendringen, A.G. van Dalen e.a.,
    Thoben Offset, Nijmegen, 1983.
  11. Van Oud-Zevenaar naar Nieuw-Zevenaar, J.G.M. Verhagen,
    In: Zevenaar stad in de Liemers, A.J.M. Akkermans e.a.,
    Walburg Pers, Zutphen, 1986.
  12. De burcht Sevenaer, J.G.M. Verhagen,
    In: Zevenaar stad in de Liemers, A.J.M. Akkermans e.a.,
    Walburg Pers, Zutphen, 1986.
  13. Schuilenburg bij Almelo, Arjen J. Kloppenburg, Kastelen in Overijssel.
  14. Kasteelterrein Schuilenburg, Marcel Tettero.
  15. Landgoed Schuileburg, Cees Ortelee.

Gegeven in den jair ons Heren, doen men screeff MM ende I des Saterdages op heilige Elisabeth van Hongarije dach, dat was op ten seven ende tienden dach der maent van Novembri.