De Graafschap in de Middeleeuwen

Search

De opkomst en ondergang van hertogdom Neder-Lotharingen (1056-1076)

Deel 6 – Definitieve ondergang van het huis Verdun

Godfried III ‘met de baard’ Ψ, 1065-1069

Rijkspolitieke beslommeringen

Ironisch genoeg bemoeit Godfried III zich na zijn terugkeer in het centrum van de macht in Neder-Lotharingen nauwelijks nog met Lotharingen zelf. Na de opvolging van Hendrik III Ψ door Hendrik IV Ψ in 1056 slokt de rijkspolitiek al zijn aandacht op, want Hendrik IV is nog minderjarig. De Lotharingse beslommeringen laat Godfried III over aan zijn gelijknamige zoon Godfried IV, bijgenaamd ‘de Gebochelde’.

In 1064 weet Godfried IV samen met bisschop Willem van Utrecht Ψ gebieden in Friesland te veroveren. Graaf Dirk V van Friesland Ψ, de opvolger van Floris I Ψ, en zijn stiefvader Robert I van Vlaanderen ‘de Fries’ Ψ moeten vluchten. In 1064 geeft Hendrik IV de grafelijke rechten in Westflinge en de oevers van de Rijn aan de bisschop van Utrecht.

Wederom hertog van Neder-Lotharingen

Door Godfried III’s slimme huwelijk met Beatrix van Opper-Lotharingen Ψ kan koning Hendrik IV na hertog Frederik (II) van Neder-LotharingenΨ zijn kinderloze dood in 1065 niet meer voorbij aan Godfried III’s rechten op het hertogdom. Bovendien wordt Godfried III door zijn machtige zwagers, Lambert II van Leuven Ψ en Albert II van Namen Ψ, gesteund.
Twintig jaar na zijn afzetting staat niets een glorieuze terugkeer in Lotharingen meer in de weg. Voor de zekerheid laat Godfried III zijn zoon Godfried (IV) trouwen met stiefdochter Mathilde van Toscane Ψ om diens rechten op Lotharingen ook veilig te stellen. In 1069 overlijdt Godfried III, waarna Godfried IV ‘de Gebochelde’ hem opvolgt.

Godfried IV ‘de Gebochelde’ Ψ, 1069-1076

Een ongelukkig huwelijk

Godfried IV’s huwelijk met Mathilde wordt niet gelukkig. Een jaar na de voltrekking leven beiden al apart; hij in Neder-Lotharingen en zij op hun goed in Italië. Ook politiek leven zij gescheiden; hij steunt koning Hendrik IV en zij paus Gregorius VII. Het ongelukkige paar krijgt een dochter, Beatrix Ψ, die vlak na haar geboorte overlijdt.

Militaire successen en nederlagen

Godfried IV is erg actief. In 1070 weet hij als eerste hertog van Neder-Lotharingen een Friese graaf, Robert I van Vlaanderen ‘de Fries’ definitief van diens Friese grondgebied, Holdland (Holland), te verjagen. Godfried IV voelt zich in het waterrijke gebied zelfs zo zeker dat hij in 1071 of 1072 op campagne gaat tegen de noordelijke Friezen.
Via via krijgt Godfried IV Henegouwen in leen, maar Robert I ‘de Fries’, die ook rechten op Henegouwen heeft, weet hij daar niet te verslaan. In 1075 helpt Godfried IV mee een Saksische opstand neer te slaan.

Een moordaanslag

In 1076 zijn er weer moeilijkheden in het bisdom Utrecht. Godfried IV trekt ten strijde om de Friezen te verslaan. In Vlaardingen wordt een brutale moordaanslag op hem gepleegd, waarschijnlijk in opdracht van zijn vijanden Dirk V van Friesland, Boudewijn II van Henegouwen Ψ (zoon van Boudewijn VI Ψ) en/of Robert I van Vlaanderen ‘de Fries’.
De gewonde Godfried IV laat zich nog naar Utrecht brengen, maar het mag niet baten. Hij overlijdt op 22 februari 1076. Tegen de wil van zijn vrouw heeft Godfried IV voor zijn dood zijn neef Godfried V van Bouillon Ψ tot erfgenaam benoemd. Deze regeling wordt onder andere betwist door Albert III Ψ, graaf van Namen en Hendrik II Ψ, graaf van Leuven. Albert III en Hendrik II zijn allebei kleinzonen van Gozelo I Ψ en achterkleinzonen van Karel Ψ.
Hiermee komt een einde aan de afstamming in mannelijke lijn van het huis Verdun. Opnieuw maken verschillende erfgenamen zich op om de buit te verdelen, maar dat verhaal zou een andere site kunnen vullen.

Literatuur

  1. Oorkondenboek der graafschappen Gelre en Zutphen, Mr. L.A.J.W. Baron Sloet,
    Nr. 165,
    Martinus Nijhoff, ‘s-Gravenhage, 1872-1876.
  2. From the Atlas to Freeman’s Historical Geography, Edited by J.B. Bury,
    Longmans Green and Co. Third Edition, 1903.
    Universiteit van Texas.
  3. De oudste heeren van Strijen, Jhr. Dr. Th. van Rheineck Leyssius,
    De Nederlandsche Leeuw, Jaargang XLIX, nr. 11, kolom 322-332 , november 1931.
  4. Die Hamaländer Grafen als Angehörige der Reichsaristokratie im 10. Jahrhundert, J.M. van Winter,
    In: Rheinische Vierteljahrsblätter, jaargang 44,
    Ludwig Röhrscheid Verlag, Bonn, 1980.
  5. Historische opstellen over Lotharingen en Maastricht in de Middeleeuwen, C.A.A. Linssen
    Van Gorcum, Maastricht, 1985.
  6. Texandrië, van omstreden gouwbegrip naar integratie in het hertogdom, Drs. Bas Aarts,
    In: Geworteld in Taxandria, Tilburgse Historische Reeks, nr. 1, 1992.
  7. Die Grafen von Hamaland und Zutphen, Ralf G. Jahn,
    Geldrischer Heimatkalender, vol. 1992, 1992.
  8. De oorsprong der graven van Gelre, H. Verdonk,
    Brochure 7, Uitgave in eigen beheer, Lelystad, 1992.
  9. De graven van Gelre en de Zutphense erfenis, H. Verdonk,
    Brochure 8, Uitgave in eigen beheer, Lelystad, 1994.
  10. De Sint-Walburgskerk te Zutphen, Aad Bastemeijer,
    In: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre, deel LXXXVIII,
    Walburg Druk B.V., Zutphen, 1997.
  11. Familien des Alten Lotharingen I, Detlev Schwennicke
    In: Europäischen Stammtafeln Neue Folge, band I, deel 2,
    Vittorio Klostermann, Frankfurt am Main, 1999.
  12. De Zutphense burcht van het jaar 1000 tot het einde van de twaalfde eeuw,
    A.F.W.E. Bastemeijer en M. Groothedde,
    In: De Sint-Walburgiskerk in Zutphen,
    Walburg Pers, Zutphen, 1999.
  13. Frieslands oudheid – Het rijk van de Friese koningen, opkomst en ondergang, H. Halbertsma
    Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2000.
  14. Die Ottonen – Königsherrschaft ohne Staat, Gerd Althoff,
    W. Kohlhammer GmbH, Stuttgart, 2000.
  15. Die Salier, Egon Boshof,
    W. Kohlhammer GmbH, Stuttgart, 2000.
  16. Het (palts)graafschap Zutphen en het Hamalandse gravenhuis, J.M. van Winter,
    In: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre, deel XCII,
    Walburg Druk BV, Zutphen, 2001.
  17. De voogden van Gelre, E.W. Oostebrink,
    In: Bijdragen en Mededelingen Vereniging Gelre, deel XCII,
    Walburg Druk BV, Zutphen, 2001.
  18. De genealogie van de voogden, graven en hertogen van Gelre, Ralf G. Jahn,
    In: Gelre-Geldern-Gelderland Geschiedenis en cultuur van het hertogdom Gelre,
    Verlag des Historischen Vereins für Geldern und Umgegend, Kleef, 2001.
  19. Das Mittelalter – Geschichte in Überblick, Ulrich Knefelkamp,
    Ferdinand Schöningh, Paderborn, 2002.
  20. Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer, Karl-Heinz Schreiber.
  21. Genealogie der Franken, Karl-Heinz Schreiber.

Gegeven in den jair ons Heren, doen men screeff MM ende III des Vrydages nae sunte Johans dach, dat was op ten achtsten dach der maent van Augustii.