Ha Busio,
Gelijk maar een nieuw onderwerp begonnen dus 😛 . (Hoewel, nieuw: op de 'welkom'-pagina van deze site wordt al enige tijd naar Grootheddes blog verwezen. )
Op je vraag kan ik alleen maar voor mezelf antwoorden natuurlijk, geen idee wie hoe over de Zutphense tufpalts denkt. Wat ik er van vind heb ik in 2006 uitgeschreven in een ruimbemeten 😆 artikel in Bijdragen en Mededelingen Gelre -- Historisch Jaarboek voor Gelderland jg. 97, met daarop volgend een eerste repliek van Groothedde. Die repliek heeft overigens van mijn argumentatie weinig zo al iets weerlegd, zodat ik nog steeds mijn toenmalige opvattingen huldig. Kortheidshalve zij daarnaar verwezen.
Groet!
Hein

Is iemand naar de boekpresentatie geweest? Is er iemand die een samenvatting van Groothedde's verhaal kan geven?

Vergeef mij mijn onoplettendheid. Ik surf meestal rechtstreeks naar de forumpagina. Donderdagavond was ik bij de lezing van Michel Groothedde. De toeloop nam bijna bijbelse proporties aan. Toch zo'n 100 belangstellenden! Aangezien ik de afgelopen jaren al veel gelezen heb en de weblog heb gevolgd, waren er voor mij weinig nieuwe dingen te horen. Overigens heeft het wel een dik rapport van zo'n 350 pagina's opgeleverd. Dat is echter niet verkrijgbaar, want Michel gaat volgend jaar promoveren op de Palts en wil daar dan een echt publieksboek aan wijden.

Groothedde maakt overigens onderscheid tussen de Palts als complete nederzetting (volgens Duitse traditie) en de Aula, die daarbinnen het echte (woon)paleis vormde. Opgegraven (miniscule) bouwfragmenten zorgen toch voor wat beeld bij de palts: pleisterwerk aan binnen, en wellicht buitenkant. Kleine zuiltjes als onderdeel van een romaans venster. Versiersel van een voet van een dragende zuil. Ook werd een reconstructietekening getoond. In lijn met de bekende Duitse voorbeelden, maar (terecht lijkt me) toch wat soberder ingetekend.

Op basis van gevonden etensresten wordt geconcludeerd dat de palts tussen 1000-1200 regelmatig hoog bezoek heeft ontvangen. De vraag is dan natuurlijk welk hoog bezoek. Je komt dan ook op de vraag van de bouwer(s). Michel toonde een uitgebreide stamboom van een gravengeslacht met Ottoons bloed, dat wel eens koninklijke aspiraties kan hebben gehad. Daar hoorde dan wellicht een stenen Aula bij als machtsbasis, of claim to fame. Anderzijds blijven de Utrechtse bisschoppen in beeld. Persoonlijk zie ik de bisschop van Utrecht als meest logische bouwer. Maar dit is vooral gebaseerd op de algemene wetenschap dat bisschoppen in het Duitse Rijk nou eenmaal strategische 'klussen' uitvoerden. Dat gebeurde ook aan de Zuid- en Oostflanken van het rijk, dus waarom niet aan de NW-flank?

Hein , je verwijst in je forumbericht naar eerdere publicaties, maar die kan ik niet online vinden. Ik zou het op prijs stellen als je daar toch even verslag van wil doen. Dan zijn we allemaal 'bij'.

Hallo h(eer?) Busio en alle andere belangstellende lezers, 😛
Het verhaal dat ik in 2006 gepubliceerd heb, is inderdaad -- voorzover ik weet tenminste -- (nog) niet op het web beschikbaar. Het is te vinden in niets minder dan de Bijdragen en Mededelingen Gelre -- Historisch Jaarboek voor Gelderland, uitgave van de Vereniging Gelre, jaargang 97 (2006) pp. 57-130 en dadelijk gevolgd door weerwoord van Michel Groothedde. Ik ga er spoorslags vanuit dat in Zutphen en omstreken nog wel een exemplaar van deze 'gezaghebbende periodiek' vindbaar zal zijn? In jaargang 101 (2010) heb ik een complementair verhaal gepubliceerd over de herkomst van Godschalk ‘van Zutphen’ – waarover dadelijk. Bij wijze van korte samenvatting het volgende – op je verzoek.
Ik kwam in 2006 in 52 pagina's tekst en maar 21 pagina's voor 240 noten tot de diametraal tegenovergestelde conclusie als welke Michel Groothedde propageert, althans: tot die tijd propageerDE. In mijn analyse is het oppidum Zutphen, ofwel de ringwalburcht ter plaatse, een eigengoed van het Hamalandse gravenhuis geweest. In 944, om heel precies te zijn: op 18 juli van dat jaar, is die toegevallen aan de halfbroer Everhard van graaf Wichman van Hamaland, bekend als de stichter van stift Elten. Via Everhards erfdochter Averarda kwamen Everhards hoogheidsgebieden (Salland, Drenthe en Hunsingo-Fivelgo) en zijn patrimonium (daaronder dus Zutphen) aan Averarda’s echtgenoot, Godfried 'van Verdun', later bijgenaamd 'de Gevangene'. Uit Godfrieds tweede huwelijk met Mathilde 'Billung', hertogsdochter van Saksen, stamde een meiske Ermengard, gehuwd met de Konradijnse graaf Otto bijgenaamd 'van Hammerstein' -- dat is de Otto bijgenaamd 'van Zutphen' die in de Brauweiler kroniek even wordt genoemd als vader van de Mathilde die huwde met de Ezzoon Ludolf, oudste zoon van paltsgraaf Ezzo. Al in 1002 en vervolgens in 1024 was Ludolf de naaste verwant van overleden keizers Otto III en Hendrik II. In 1002 was Ludolf veel te jong om op te volgen (nog geen 10 jaar oud), in 1024 had Hendrik II Ludolfs opvolging effectief geblokkeerd met de 'affaire Hammerstein'. Otto 'van Hammerstein' en Ermengard 'van Verdun' waren namelijk naar toenmalige kerkrechtelijke standaarden te nauw verwant om een wettig huwelijk aan te gaan of, eenmaal aangegaan, in stand te houden. Nu ze toch gehuwd waren moest dat huwelijk dus ontbonden worden. 😳 Door het huwelijk aldus aan te tasten werden de daaruit geboren kinderen 'onwettig'. En iemand (Ludolf) die gehuwd was met een dame (Mathilde) bij wier afkomst vette vraagtekens stonden, kon onmogelijk op de konings-/keizerstroon plaatsnemen. Zo ging de opvolging van 1024 naar Koenraad II. Tot groot ongenoegen van Ludolfs verwanten, onder aanvoering van hertog Gozelo I van Nederlotharingen (1023-1044), zoon van meneer 'de Gevangene' en dus een broer van Ludolfs schoonmoeder. Toen het doel van Hendrik II, Ludolfs opvolging verhinderen, eenmaal bereikt was, stierf de ‘affaire Hammerstein’ een zachte dood.
Ludolf en echtgenote hadden onderwijl ook kinderen, daaronder een meiske Adelheid. Die huwde met de al even genoemde Godschalk. Deze heer had twee petjes op: als eega van Adelheid was hij gebieder-eigenaar van de Zutphense vesting en bovendien was hij te eniger tijd (leen)graaf in het omringende noordelijk Hamaland geworden, eerst van huize Verdun, waarvan Godschalk zelf ook een telg was, en sinds augustus 1046 van de bisschop van Utrecht. Doorgaans wordt hij aangeduid als Godschalk 'van Zutphen'. Zijn lieftallige echtgenote Adelheid overleefde haar broers – de oudste broer Koenraad zou door Hendrik III uit de weg geruimd zijn wegens zijn rebelse neigingen – en werd zo een schakel in de transmissie van de ‘Ottoonse’ troonpretentie die haar vader Ludolf had belichaamd. Die gaf zij door aan haar zoons. De oudste, Gevehard, is nog bij leven van Godschalk overleden zodat de jongere zoon Otto uiteindelijk als graaf opvolgde (1063-1113).
In Otto’s dagen kwam het met name maar niet uitsluitend in Saksen tot opstand in het Duitse rijk, tegen Hendrik III en vooral IV. Die kwestie raakte allengs verder verknoopt met de Investituurstrijd. Tot tweemaal toe zijn er tegenkoningen uitgeroepen (1077-1080 Rudolf, 1081-1088 Herman). Ik verdenk Otto ‘van Zutphen’ (1063-1113) ervan, op grond van zijn Ottoonse afstamming en wellicht onder inblazing van zijn moeder Adelheid ook ogen te hebben willen gooien naar het koningschap. Vanwege die achtergrond heeft hij – denk ik – alvast maar een ‘vorstelijk’ residentiegebouw neergezet binnen zijn allodiaal-eigen Zutphense burcht. Dacht ik dus. In 2006 was Groothedde het daar niet mee eens, bleek overtuigend uit zijn nawoord in BM Gelre. 😆

Wat je nu vertelt over Groothedde’s uitgebreide stamboom van een gravengeslacht met Ottoons bloed, dat wel eens koninklijke aspiraties kan hebben gehad, klopt aardig met mijn visie van 2006 én met wat ik waarnam op zijn blog. Op 19 maart van dit jaar schreef Groothedde op zijn – toen pas opgerichte – blog:

In de 11de eeuw verrees hier een van de grootste stenen gebouwen die ons land in die tijd rijk was: een zaal van meer dan 50 meter x 12,5 meter, opgetrokken uit tufsteen, met allerlei bijgebouwen eromheen. Zo'n gebouw kan eigenlijk alleen worden verklaard als palts (Duits: pfalz), een tijdelijk verblijf van de Duitse koning of een belangrijk lid van diens familie. De graven van Zutphen waren aan de Duitse koningen (de Ottonen) verwant; zij zijn te beschouwen als voorgangers van de later zo machtige hertogen van Gelre, en in Zutphen ligt de kiemcel van onze huidige provincie. [unquote] Maar op 17 september was in die passage een kleine maar veelbetekenende wijziging aangebracht:

In de 11de eeuw verrees hier een van de grootste stenen gebouwen die ons land in die tijd rijk was: een zaal van meer dan 50 meter x 12,5 meter, opgetrokken uit tufsteen, met allerlei bijgebouwen eromheen. Zo'n gebouw kan eigenlijk alleen worden verklaard als palts (Duits: pfalz), een tijdelijk verblijf van de Duitse koning, een belangrijk lid van diens familie of een hoge aristocraat die troonpretenties had en dat wilde laten zien. De graven van Zutphen waren aan de Duitse koningen (de Ottonen) verwant; zij zijn (via vrouwelijke lijn) de voorouders van de later zo machtige hertogen van Gelre, en in Zutphen ligt de kiemcel van onze huidige provincie.[unquote] – het kenmerkende verschil heb ik even vet gemaakt. Is hij soms een beetje bezig met bijdraaien, heeft hij daar ook iets over gezegd? En vertelt hij ook waar hij die 'Ottoonse afstamming' heeft opgeduikeld? 😆
Bij zijn geciteerde tekst(en) merk ik nog op dat de verwantschap van de graven van Zutphen met het Salische koningshuis via heel veel kronkels heel ver weg misschien nog nét een ietsepietsebeetje aanwezig was, maar in het niet viel bij de ‘Ottoonse’ verwantschap van de Zutphenaren. Verder is een ‘palts’ niet een ‘tijdelijk verblijf van de Duitse koning’ -- dat doet mij een beetje denken aan bedoeiene-tenten à la de Grote Gids Gaddafi. Paltsen waren echt wel onverplaatsbare, want in steen opgetrokken paleizen, waar de gedurig in hun Rijk rondreizende Duitse koningen af en toe neerstreken, naar gelang hun stemming, reisplannen en verdere voorkeuren of imperatieven. Maar terwijl in 956 Otto I oorkondelijk in Deventer is geweest hoewel daar nooit een koningspalts heeft gestaan, kan ik van enig verblijf van enige koning of keizer in de ‘koningspalts Zutphen’ maar niet het spoor vinden. Ik krijg kouwe rillingen bij de gedachte dat Zutphen ‘de kiemcel van onze huidige provincie’ wordt genoemd, terwijl die provincie zijn naam draagt naar de residentie die de graven van ‘die provincie’ zo rond 1100 hebben betrokken: Geldern, tegenwoordig in Duitsland te vinden. Toevallig is een Gelderse gravenzoon, Gerard junior die voor zijn vader Gerard II ‘de Lange’ kwam te overlijden, de eerste echtgenoot geweest van het erfmeiske van Zutphen, Ermengard. Hun zoon Hendrik beërfde zo Gelre én Zutphen en daarmee kwam Zutphen met zijn graafschap (noordelijk Hamaland) bij de boedel. Maar als Ermengard in haar tweede, Luxemburgse huwelijk ook nog moeder was geworden, was het allemaal vast heel anders afgelopen. 😯
Je begrijpt natuurlijk wel dat dit een heel dun afstreksel is van die 52 bladzijden uit 2006 (en 40 van 2010, exclusief de noten). Je hebt nog net de tijd om die stukkies effe te lezen voor dat eind van dit jaar het volgende vervolg uitkomt.
Met beste groet,
Hein

 

wow, dit moet ik een paar keer lezen, maar erg bedankt!

Geen dank hoor, graag gedaan. Het is als gezegd een sterk verdund aftreksel van gedrukte publicaties. Ik vergat te vermelden dat die meneer paltsgraaf Ezzo, vader van Ludolf de troonpretendent, gehuwd was met Mathilde zuster van keizer Otto III en dus dochter was van Otto II. Zo kwam die Ottoonse afstamming tot stand.

Dan denk ik dat deze ingewikkelde genealogische schets ook bij Michel is ingedaald. Maar ik begeef me niet in deze discussie tussen specialisten.

HeRRRRstel! 😯
Wil iedereen die mijn vorige posting leest, het woordje 'was' na 'dochter' even uit zijn gedachten schrappen? 🙄 Wat er mét dat woordje staat -- dat meneer Ezzo de dochter was van Otto II -- kan gewoon helemaal niet! 😆 😆 Zonder 'was' komt 'dochter' terug te slaan op Mathilde en dat klopt aanmerkelijk beter ...!
Sorry voor deze ongein! 😳 😳
H

Ha h busio en alle anderen,
Met 'discussie' valt het wel wat mee eigenlijk, als we daar tenminste een ietwat geregelde uitwisseling van gedachten en argumenten onder verstaan. Maar mogelijk is er iets ingedaald ja. Ik ben benieuwd.
Het valt met de ingewikkeldheid van die schets wel mee, als je het even in tabel zet, maar dat gaat hierzo niet zo makkelijk. Bij mijn artikelen van 2006 en 2010 vind je wel tabellen die wat steun geven, denk ik.
Groet!
H

Beste Hein,

dank voor jouw uitvoerig exposé. Wat ik mij in dit kader steeds blijf afvragen, waarom is het Zutphense niet na de dood van Ludolf overgegaan naar zijn broers Koenraad, Hendrik en/of Otto (ben ff de namen kwijt). Uiteindelijk is Heriman van keulen de laatst overlevende van het gezelschap. Waarom is Zutphen uiteindelijk niet in handen gekomen van het Keulse aartsbisdom. Dat snap ik nog niet helemaal ...

Heb jij enig idee???

By the way, ik heb jouw artikelen allemaal gelezen en ben onder de indruk. Knap staaltje werk dat je hebt verricht en ik ben er wel zo'n beetje van overtuigd dat jouw genealogische verhaal klopt.

Ik denk dat de vermelde Bijdragen en Mededelingen van de Vereniging Gelre nog wel zijn na te bestellen bij:
http://www.vereniginggelre.nl/index.htm onder menu=item Reageren.

De stamboom van de Zutphense familie is in Heins vorm terug te vinden in de onderzoeksdatabase van deze website:
http://www.graafschap-middeleeuwen.nl/genealogie/descend.php?personID=I557&tree=DGidME_01

Niet alles zal Heins goedkeuring weg kunnen dragen 😳 , dat neem ik voor mijn eigen rekening. De Zutphense familie rondom de Ezzoonse relaties is echter accuraat weergegeven,

met groet, Alfred

Hallo Bernold,
Welkom aan boord zou ik haast zeggen, al is dat meer het voorrecht van de hoofdadministrateur van dit gebeuren.
Ennuh: bedankt voor je bijval, dat is wel erg leuk om te vernemen. Ben je trouwens familie van bisschop Bernold van Utrecht (1027-1054) ? 😆
Je vraag kan ik denk ik wel fatsoenlijk beantwoorden. Maar daarvoor moeten we wel even wat rechttrekken. Ludolf had twee broers, Herman die aartsbisschop van Keulen werd (1036-1056) en Otto, die bij overlijden van pa Ezzo (1035) paltsgraaf werd en 1045-1047 ook nog hertog van Schwaben was. Ludolf zelf overleed in 1031. Wanneer zijn lieftallige Mathilde 'van Hammerstein of Zutphen' is verscheiden, weten we (althans: ik) niet.
'Zutphen' kwam niet uit Ludolfs eigen familie maar uit de bruidsschat van Mathilde. Haar huwelijk met Ludolf had kinderen opgeleverd, zoons nog wel. Mathilde mag dan uit het kwestieuze huwelijk van Otto van Hammerstein en Ermgard van Verdun hebben gestamd, haar éigen huwelijk werd daarom door de Hammersteinse huwelijkskwestie geenszins aangetast, dat was wettig en onscheidbaar. Ludolfs broers hadden dus voorlopig even niks te maken met het boedelgoed van Mathilde. Dat zou misschien anders geworden zijn als Ludolf, Mathilde én al hun kinderen zonder erfgenamen zouden zijn overleden bij leven van die broers. Die zouden zich dan als erfgenamen hebben kunnen opwerpen -- Mathildes broer Udo overleed in 1034 ongehuwd. Maar zo ging het dus niet.
Ludolf en Mathilde hadden voorzover we weten twee zoons, Hendrik en Koenraad, plus de dochter Adelheid die naar allerwegen wordt aangenomen de Adelheid van Godschalk van Zutphen is. Hendrik is, wordt doorgaans aangenomen, uiterlijk twee jaar na zijn vader overleden. Koenraad mocht 1049-1053 de hertog van Beieren uithangen, misschien als voorbode op een huwelijk met een dochter van Hendrik III. Maar toen in 1050 Hendrik IV geboren was en de dynastieke situatie van het Salische huis aanmerkelijk verbeterd, werd Koenraad als schaakstuk overbodig: in 1053 werd hij afgezet ten gunste van de driejarige Hendrik IV. Koenraad zou vervolgens in Hongarije steun gezocht hebben voor een opstand -- waaronder mogelijk de troonpretentie heeft gelegen die hij van zijn vader en grootmoeder had geërfd -- maar is in 1055 overleden -- volgens de Brauweiler kroniek door vergiftiging in opdracht van Hendrik III.
Van beide Ludolfszonen Hendrik en Koenraad ontbreekt iedere verwijzing naar welk nageslacht dan ook. Dus zelfs áls Zutphen aan hun erfdeel zou zijn toegescheiden, zou het nóg bij Adelheid zijn geëindigd. Maar het is evengoed mogelijk dat 'Zutphen', afkomstig van moeder Mathilde, van meet af aan aan de bruidsschat van de dochter is toegerekend -- dat weten we gewoon niet. De uitkomst is identiek.
Helpt dit voldoende? 😯
Groet!
Hein

Dag Hein,

Helder verhaal, dank!!!

Bernold (afstammeling van een bastaardzoon van de huishoudster) 😆

Terecht genoemd door H. Busio d.d. 02-10-2011 en daarom deze late link:

http://archaeology.leiden.edu/graduate-school/phd-programme/phd-defences/phd-defence-michel-groothedde-archaeology-february-14th-2013.html

Michel Groothedde is stadsarcheoloog van Zuthpen; hij heeft zijn promotieonderzoek uitgevoerd in het kader van het NWO-Odysseeprogramma.

"On Thursday 14 February 2013 Michel Groothedde will defend his thesis Een vorstelijke palts te Zutphen? Macht en prestige op en rond het plein 's-Gravenhof van de Karolingische tijd tot aan de stadsrechtverlening".

De stad Zutphen is een van de oudste steden van Nederland. De site representeert niet alleen een stadskern van regionaal en nationaal belang. Door de historische context en archeologische verschijningsvorm moet de vindplaats Zutphen van internationaal belang worden geacht. Sinds 2002 heeft het plein ’s-Gravenhof de status van archeologisch rijksmonument. De komende decennia zullen uit opgravingen weinig nieuwe gegevens beschikbaar komen. Daarom was het een geschikt moment om alle beschikbare gegevens uit oud onderzoek toegankelijk te maken en te analyseren.