Beste Forum-leden, juli 2011
De plek waar de voormalige vesting Upladen heeft gelegen, bekend uit “Gebeurtenissen van deze tijd” door Alpertus van Metz omstreeks 1024, waarschijnlijk in Tiel opgetekend, is tot heden niet met zekerheid vastgesteld. Omdat de krijgshandelingen zich voornamelijk in het tegenwoordig Oostelijk deel van Nederland afspeelden, en archeoloog Holwerda hier lang geleden onderzoek deed, wordt algemeen, in navolging, aangenomen dat Upladen nabij ’s Heerenberg heeft gelegen. In het oosten van tegenwoordig Nederland .
Door archeologen van onze tijd worden de vondsten en opgravingconclusies van Holwerda overwegend als voornamelijk speculatief, niet wetenschappelijk verantwoord, en achterhaald, geoordeeld.
Zijn conclusies zijn niet doorslaggevend, en worden veelal omstreden. Het lijkt ook nu terecht. Rond ’s-Heerenberg is een werkelijk afwijkende landschapsbeschrijving van toepassing. Niet correct vergelijkbaar met de oorspronkelijke gegevens in het verhaal van Alpertus .
Het terrein in de omgeving van ’s-Heerenberg is grotendeels sterk heuvelachtig. Dit is niet in overeenstemming met de beschrijving van de auteur. Zeker er zijn ook hier restanten van oude burchten gevonden, maar er is geen werkelijk ter zake voldoende bewijs, het blijft dus…giswerk.
Upladen wordt in het werk van Alpertus, als volgt beschreven. Het is “gelegen op een heuvel die geleidelijk uit de vlakte oprijst”. Nu kan het woord heuvel in toenmalig woordgebruik ook slaan op een verhoogde plaats in een landschap, het kan een terp zijn een donk, een stroomwal. Deze omschrijving zet aan tot nadenken.
Hoewel de strijd tussen de tegenstanders zich overwegend in het oosten van tegenwoordig Nederland afspeelt, en meerdere locaties inmiddels nu goed bekend zijn, kan dit niet gezegd worden over Upladen. Er zijn een aantal opties,…er is geen zekerheid
De locatie kan ook meer westelijk gelegen hebben. Er zijn vele eigendommen van Adela van Hamaland bekend in Midden-Nederland en op de Veluwe, in Betuwe. Dit geldt eveneens voor de bezittingen van Balderik. Daarom ook kan de plek waar Upladen eertijds gelegen was, ook nog steeds heroverwogen worden.
Kennelijk werd destijds, in de 11e eeuw, vanuit het oosten, door graaf Wichman van Vreden druk uitgeoefend, om tussen de landen van Adela en Balderik een sleutelpositie over te nemen of een wig te drijven te drijven met functionele en nieuwe territorium aanspraken tussen Hamaland en Teisterbant.
De belangen die hij nastreefde waren beslist bedreigend voor de gevestigde orde.
Op dit grondgebied, in de overgangstijd tussen de oude “heidense”of liever paganistische godsdienst, en het opkomend christendom, werd mede met behulp van keizerlijke en kerkelijke machtsinvloeden afbreuk gedaan aan bezit van het grafelijk echtpaar.
Alpertus schrijft vanuit zijn, vermoedelijk tijdelijke standplaats, Tiel. Hij verhaalt over niet met name genoemde dorpen in “de naaste omgeving” Hij heeft het over conflicten en strijd in het oosten, maar voor mij is het wel duidelijk dat hoewel vele gevechten daar oostelijk worden uitgevochten, de belangen liggen voornamelijk in het centrum van ons tegenwoordig land.
Upladen deed mij aan Ter Leede denken. Dit kasteel, het is een theorie, kan immers in later tijd gebouwd zijn op dezelfde belangrijke locatie, in de kernzone tussen Noord en Zuid, Oost en West.
Kasteel Ter Leede, al lang verdwenen, was gelegen op de nog goed herkenbare hoge donk, de stroomrug “ heuvel die uit de vlakte opglooit”.
Bovendien ook nog gelegen aan de inmiddels verdwenen toenmalige hoofdstroom van de Rijn, de voorname vaarroute tussen Oost en West.
De Leygraaf of Leede, kende verbinding tussen noord en zuid via een slecht begaanbare weg. Deze enig begaanbare route liep dwars door ondergelopen land en moerasgebied, de Marsch en de Oudewaard.
In het Noorden, was ijzerwinning, hieruit volgt transport.
Zeker moet sprake zijn geweest van een goed beveiligde route . Ook de scheepvaart van oost naar west, en terug moet van bijzonder belang zijn geweest
Het was een aantrekkelijke plek toen en later, voor een verdedigbare controlepost, en een uitstekende plaats voor een veerdienst, en Tol-heffing. Niet alleen in de tijd van het ons bekende Upladen, maar nog lang hierna.
Het is goed voorstelbaar dat hier, op deze belangrijke plek elkaar opvolgende sterkten zijn gebouwd. Dit is een eerste aanwijzing dat Adela en Balderik hier belangen gehad moeten hebben. Maar er is méér….
Tijdens de Vikingaanval in 1006 wordt de strijd rond Tiel geleid door graaf Balderik, en graaf Unroch, in opdracht van de Prefect. De graven zijn bevelhebbers over een matig bewapend legertje van boeren en burgers. Wij mogen daaruit afleiden dat Balderik nabij Tiel ook grondbezit had. In 850, immers doet een voorouder, eveneens Balderik geheten, een belangrijke schenking aan de kerk van bezit te Wadenoyen.
Tegenover Wadenoyen, op de andere oever van de Linge ligt Kapel Avezaath, en vinden wij hier ook aangrenzend de plaats Zoelen. Hier lag het nu verdwenen mottekasteel Aldenhaag.
In 1024 wordt goed van Balderik geconfisqueerd o.a. goed te Swelle. De u en o zijn als gebruikelijk geschreven met hetzelfde schriftteken. Swelle kan dan ook gelezen worden als Zoelen,
Balderik was mogelijk Heer van Zoelen en Avezaath. Hij had onderhorigen (mannen) die hem moesten volgen in de strijd tegen de vervaarlijke Noormannen. Het zullen geen overmoedig strijdende vrijwilligers zijn geweest tijdens de aanvallen van de Vikingen in 1006. Het waren dus zijn eigen onderhorigen, en burgers van Tiel. De laatsten onder bevel van Unroch. Ook zal Tiel toen al een versterkte plaats zijn geweest, een vesting of bolwerk, een burcht is waarschijnlijk al aanwezig.
Wie in die tijd tussen het Zuiden en Noorden reisde, dus b.v. tussen de havenstad Tiel, richting Kesteren en Rhenen, ontkwam niet aan de slecht begaanbare weg door een moerassige, gevaarlijke streek. Rhenen moet al mede bijzonder belangrijk zijn geweest. De Duno is een genoemd bezit van Adela en Balderik.
Wij mogen aannemen dat er sprake was van een goed verdedigbare linie.
De Romeinen waren hiervoor het voorbeeld. Omdat hun navolgers, de latere streekbewoners de krijgskundige techniek nog in redelijke mate kenden, moet ook toen sprake zijn geweest van een goed onderhouden verbindingsstelsel van wachttorens en oorlogsschepen.
Ook is de plek waar later ter Horst verrees een zeer goede locatie om de Prefect Godfried, met een klein garnizoen onder te brengen. Vanaf de hoogten benoorden Rhenen, is het mogelijk om met hoornsignalen, vuursignalen, rook signalen, spiegels e.d. berichten door te geven waarmee vloot en legereenheden gewaarschuwd worden en elkaar, bijstand te geven. Ik vind het voorstelbaar dat dit ook inderdaad op deze wijze ook is gebeurd. Binnen een uur kon Utrecht, Dorestad, Tiel etc. gewaarschuwd worden als er ergens gevaar dreigde.
Wie de tekst van Alpertus van Metz goed volgt, daar waar hij de aanslag op Wichman van Vreden beschrijft, kan zich de gebeurtenis nabij Upladen voor de geest halen. Een klein escorte vergezelde Balderik en Wichman, op weg naar de Prefect, vanuit een gelegde hinderlaag wordt Wichman kansloos omgebracht.
Ik heb voorts nog een intrigerend citaat, en laat het hier volledig volgen;
Mieris 1754, 243-244 (17 september 1320)
“Wij Willem, Grave van Henegou, van Hollant enzovoort ontbieden U, Jan van Bergen, onsen baiillu van Zuythollant, dat ghy Reynout van Gelre overlevert ’t huys te Weerdenburg, ’t huys te Zoulen ende ’t huys te Niewerlede, over de borgtote die wij ende onse borgen hem gedaen hebben voor Walraven van benthem, jan van der Noordeloos, Gysbrecht van waerdenburgh ende voor heur helpen. Ende soo wat ghy hiertoe doet, die sullen wy in gewaert houden. Gegeven tot Dordrecht op Sint Lambregtsdagh in ‘tjaer Ons Heeren duysent driehondenen twintig.
Afsluitend, …laten wij de tekst van gebeurtenissen van deze tijd, eens opnieuw doorlezen, wie weet vinden wij de weg die liep van Rhenen naar Kesteren en verder, en begrijpen wij wat hier zich heeft afgespeeld, en ook, waarom het beter is om nu nieuwe theorieën te bedenken, dan kritiekloos achter verouderde opvattingen aan te lopen. De herhaling van zetten, brengt ons tot dusver niet op de goede plek. Mijn these? : Upladen, werd Nieuwerlede, werd Ter Leede.
Alle zelfkritiek ten spijt meende ik jullie dit niet te mogen onthouden. En voorts, “Schiet niet op de pianist, de man deed zijn best”
Met vriendelijke groeten aan jullie allen, en dank voor gefundeerde reacties.
Harry Tuinhout
Beste Harry en anderen,
Natuurlijk schieten we niet op de pianist, hooguit proberen we de piano te stemmen -- zonder de snaren te laten springen.
Iedere theorie over de locatie van 'Upladen' is de moeite waard omdat er maar zo heel weinig aanknopingspunten zijn. Maar dat mag geen reden zijn om dan naar hartelust aanknopingspunten te vervaardigen.
Het is allerminst 'waarschijnlijk' dat Alpertus' De diversitate temporum te Tiel is opgetekend. Van Rij heeft dat in zijn eerste editie met die gedachte gespeeld maar die ook weer verworpen (p. xvi) om in 1999 te opperen dat Alpertus de koster van Tiel uit de Walburgsmirakelen zou kunnen zijn en tegelijk diezelfde suggestie 'gewaagd' te noemen (35). Er is welbeschouwd nog steeds minstens evenveel contra als pro Tiel aan te voeren.
Afgezien van Upladen en een aandeel in het Waverwald (1008) ken ik geen 'bezittingen' van Balderik. Dat diens bezittingen een zwaartepunt in Midden-Nederland zouden vertonen, kan ik dus niet meevoelen.
Waar in mijn beleving het conflict tussen Adela en Wichman van Vreden over ging, heb ik in Jaarboek Middeleeuwse Geschiedenis 2008 uiteengezet: het ambt van prefect, de prefectuur, als stijgbeugel voor rangsverheffing. Geen territoriale aanspraken of bedreigingen van de gevestigde orde, pure rivaliteit om die ene glimmer. Als het ambtsgebied van die prefectuur er inderdaad heeft uitgezien als ik daar tekende, lag dat overigens beslist westelijker dan Hamaland.
Ik zie bij Ter Leede niet dadelijk een oude loop van de Rijn. De oude loop van de Rijn liep per Kromme naar Utrecht en vandaar via Oude naar Leiden en via Rijnsburg de zee in. Toch?
Waarom iemand die ter vervanging van zijn oude oom de prefect bij Tiel de verdediging waarneemt, daar ter plaatse ook gegoed zou moeten zijn, ontgaat mij een beetje. Het lijkt er wat op dat dit dient om de brug met de naamgenoot van 850 te slaan. Maar welke zin heeft dat?
Er werd in 1024 geen goed van Balderik geconfisceerd. In de eerste plaats leefde Balderik toen al niet meer, want Alpertus zegt dat hij 3 jaar na 1018 overleed. Van een dode kun je niks confisceren. De 'Werner'-oorkonde (Sloet OGZ 152) -- van 1025 overigens -- noemt bovendien geconfisceerde goederen liggend in het graafschap van WIJLEN (quondam) Balderik. Die waren naar mijn stellige overtuiging geconfisceerd van Adela als straf voor haar betrokkenheid bij de moord op Wichman. Balderik heeft de schuld voor die moord bij Adela in de schoenen weten te schuiven, want na de spitsroeden van Nijmegen maart à april 1018 werd hij al in juni 1018 weer met de keizer verzoend. Hij heeft Adela toen verstoten, denk ik aan Thietmars woorden te kunnen ontlenen (divina promissio obliviscitur).
In welke eigentijdse bron de Duno als bezit van Adela en/of Balderik wordt aangeduid, wil ik heel graag weten.
Waar de oude Godfried verblijf hield toen hij in 1006 bericht kreeg dat de Noormannen waren binnengevallen, vind ik ook een intrigerende vraag. Vooralsnog de enige locatie waarvan vaststaat dat hij erover beschikte, is echter Gennep.
Holwerda's opvattingen mogen niet steeds stand kunnen houden, Schut heeft in 2003 de kandidatuur van Montferland als locatie van Upladen toch bepaald wel weer op de kaart gezet. En ook Houberch doet nog steeds mee. Ik denk dat we toch iets oostelijker dat Ter Leede moeten zoeken ....
Wat zeggen de pianisten ervan?
Met vriendelijke groet,
Hein Jongbloed
"Ik zie bij Ter Leede niet dadelijk een oude loop van de Rijn. De oude loop van de Rijn liep per Kromme naar Utrecht en vandaar via Oude naar Leiden en via Rijnsburg de zee in. Toch?"
Harry en Hein:
Ik vermoed dat Harry gelijk heeft waar hij spreekt over een vroegere loop van de Rijn onder Rhenen: de (een ??) oude loop, nog altijd te herkennen op een recente topografische kaart, takte af ten NW. van Opheusden of, vanuit het noorden gezien, iets ten ZO. van de Grebbe/ Heimenberg en vervolgde zijn weg via Kesteren/ Ter Leede en oostelijk van Lienden naar een lokatie die op de kaart staat aangegeven als "Bontemorgen", ongeveer ten zuiden van de buurtschap Remmerden.
Dit verloop van de Rijn verklaart mede de aanwezigheid van kasteellocaties als "Schuilenburg" en "Tollenburg" (!) aan die voormalige hoofdstroom. (zie hierna).
Ergo: tot ver ná de 10e/11e eeuw was deze rijnloop van betekenis.
De oude hoofdroute via Utrecht/ Leiden takte pas af bij Wijk bij Duurstede.
------------------------------------------------------------------------------------------
--- Citaten van internet: ligging: Gemeente Buren, Lienden, kaartblad 39E.
"TOLLENBURG ligt op de plaats waar de Oude Rijn en de Leigraaf samenstromen, ten oosten van het dorp Lienden naast de tegenwoordige boerderij Tollenburg
Etymologie:
Het Kasteel werd gebruikt om tol te vergaren van de schepen die op de Rijn voeren.
Vermelding:
In 1319 doet de Graaf van Vlaanderen een zoenuitspraak waarbij bepaald wordt dat de Heren van Lienden het kasteel Tollenburg voor de bisschop moeten herstellen. Bron "Berkelbach van der Sprenkel, J.W. , regesten van de oorkonden betreffende de bisschoppen van utrecht uit de jaren 1301-1340, nr 324"
Betekenis:
De Tollenburg speelde een belangrijke rol in de lokale strijd tussen Gelre en Utrecht, en BEHEERSTE EEN DEEL VAN DE RIJN om er tol te kunnen vragen.
1. TOLLENBURG: (bezits)geschiedenis:
De Tollenburg lag in de Marsch, waarvan het ene deel bij Gelre hoorde en het andere bij Utrecht. De Tollenburg werd gesticht door de Bisschop van Utrecht, Guido van Avesnes (1301-1317), om de Gelderschen in bedwang te Houden. Bisschop Jan van Arkel (1342-1364) gaf het kasteel in handen van de Gaesbeken uit Abcoude, maar in de Stichtse Leenregisters stond het kasteel niet op hun naam. Vijf broers uit het geslacht Vonck namen bezit van het kasteel, nadat zij dit van Jan van Arkel gekocht hadden, maar dit bleek geen rechtsgeldige overeenkomst te zijn. In 1485 werd Lodewijk van Leefdael door de Bisschop van Utrecht met de Tollenburg beleend. Het is mogelijk dat het kasteel al kort daarna, rond 1495-1500, afgebroken werd. In 1518 verkocht Lodewijks zoon Johan het huis aan Katharina van Brakell ( zie: Doorwerth) ; onbekend is of het toen nog een verdedigbaar kasteel was. Haar zoon Cornelis trouwde met de dochter van Dirck Vonk, schout van Lienden.; hierna bleef het huis in bezit van de familie Vonk. In 1706 werd het huis overgedragen aan Dirck Clercq. In 1721 kwam het kasteel in handen van de familie Verschoor. In de 19e eeuw kwam het in bezit van Baron van Till en nog steeds is de Tollenburg in handen van dit geslacht.
2. TOLLENBURG (bouw)geschiedenis:
Tussen 1301 en 1317 werd de Tollenburg gebouwd door bisschop Guido van Avesnes. In 1318 werd de Tollenburg vanwege de onderdrukking door de Utrechtse bisschop alweer verwoest door de inwoners van Lienden, Kesteren en Ommeren, onder leiding van Dirck van Lijnden. In 1319 echter werden de Gelderse edelen gedwongen het kasteel weer te laten opbouwen. Maar de burcht hield zijn functie van tol niet lang meer omdat de Oude Rijn steeds minder gebruikt werd als vaarroute. Het is mogelijk dat het kasteel kort na 1495-1500 afgebroken werd. Daarna werd er een kleiner huis gebouwd. in 1789 was er van het kasteel alleen nog een hofstede over; het is onbekend wanneer deze werd afgebroken. Het huidige huis Tollenburg staat niet op dezelfde plaats als het voormalige kasteel.
3. TOLLENBURG: geschiedenis.
De Tollenburg werd door de Utrechtse bisschop Guy van Avesnes rond 1300 gebouwd om de Geldersen in bedwang te houden en om tol te heffen van de voorbij varende schepen. Vlakbij lag namelijk het huis TER LEDE. Tevens lagen dichtbij de Hoge Heerlijkheden Lienden en Lede. Verder was in het nabij gelegen Kesteren een van de twee rechtbanken van het Ambt de Neder-Betuwe gevestigd. De andere was in Zoelen gevestigd. Door de vertegenwoordigers van de Bisschop werd echter een zodanig schrikbewind gevoerd dat de bewoners van de nabij gelegen dorpen Lienden, Kesteren en Ommeren onder leiding van Dirck van Lienden in opstand kwamen en in 1318 het kasteel verwoesten. In 1320 had echter te Utrecht een bijeenkomst plaats waar de gelderse edelen gedwongen werden het kasteel weder op te bouwen. Het werd enige tijd later in leen gegeven aan de familie Gaesbeek uit Abcoude. Omdat de Oude Rijn echter steeds meer aan betekenis verloor werd de invloed van het kasteel steeds minder. En kwam de hoofdstroom van de Rijn langs het Stadje Rhenen te liggen en werd ook de tolheffing naar Rhenen verlegt. De Heerlijkheden De Marsch en Lede en Oudewaard werden een Poldereiland dat tegen het gebied van Gelderland aanlag.
In de late middeleeuwen omvatte de parochie Rhenen een gebied dat ongeveer overeenkomt met de gemeenten Rhenen, Veenendaal, een gedeelte van Renswoude en daarnaast een gebied, dat thans ten zuiden van de rivier de Rijn ligt en dat bekend is als 'de Marsch'
De aardrijkskundige Beekman schreef over dit laatste gebied in 1932:
"De Rijnbandijk voor Kesteren en Lienden is slaper geworden door de daarvoor gelegen Marschdijk, die met den bandijk het polderdistrict van Marsch, Lede en Oudenwaard insluit. De oude dijk maakt hier n.l. een diepe bocht landwaarts in om een voormalige Rijnarm heen, die nu nog als een smal polderwatertje onder den naam Oude Rijn over is, op korten afstand van de buitenzijde van den bandijk Hierin komt dicht bij Lienden een andere oude Rijnkil uit, vroeger de Lede geheeten waaraan het HUIS TER LEDE ligt. nu het watertje de Leigraaf, dat met een deel van den Ouden Rijn de grens vormt tusschen de gemeenten Kesteren en Lienden Het gedeelte van dit district tusschen den Ouden Rijn en de Lede heet de Lede en Oude Waard en dat buiten de Lede en den Ouden Rijn tot den Marschdijk de Marsch".
Er is dus een tijd geweest dat de HOOFDARM van de Rijn niet ver van de Betuwse bandijk liep. terwijl Rhenen aan een onbelangrijke nevenarm of kil lag Na verloop van tijd is deze nevenarm hoofdarm geworden Deze verandering wordt door enige schriftelijke mededelingen gestaafd. Zo was in 1495 de vraag gerezen, of de geerfden van de Marsch al dan niet verplicht waren ruitergeld aan de hertog van Gelderland te betalen. Deze geerfden wezen er onder meer op, dat "In tijden voirleden die Rijnstroem voir Kesteren verby Lienden tot Verhuese (N.B. het gehucht Veerhusen aan de zuidzijde van de Rijn tegenover Remmerden) uutginck opten vurs. Rijn beneden de SCHULENBORCH, onsen genedigen heren die biscop van Utrecht een tolhuys liggende had, soe die toil sijnre genaden was ende noch is, ende die plaitse noch den Tolberch hiet in der Mersche, do geboerdent, dat sich die stroem bij Huesden (d.i. Opheusden) versetten ende greep enen ganck verby Heymenberch, verby Renen. Doe saten die Marsch-nabueren aen die zutsyde van den Rijn, die te voeren aen die noertsyde saten, ende dat slot den TOLLENBERCH wert affgebroken, die toll tot Renen gelacht".
SCHUILENBURG:
"Aan de andere kant van de Lede tegenover de Tollenburg moet nog een burcht, de Schuilenburg hebben gelegen. Zo werden in de 17e eeuw nog erfpachters van de laatste, bijvoorbeeld MARIA VAN BREDERODE CLOETINGH en haar man JOHAN GEORG REDLICH, 'heer en vrouwe van Schuilenburgh' genoemd. Deze voormalige burcht stond dus net als huis Ter lede niet op Rhenens grondgebied.
(De Tollenburg moet dus tot de Rhenense ridderhofsteden worden gerekend).
De Marsch. omspoeld door Rijnlopen of Rijnarmen was als territoir vanouds een twistappel geweest tussen de bisschop van Utrecht en de landsheer van Gelderland. Beiden meenden hierop aanspraken te kunnen laten gelden. Bij wijze van compromis werd de volgende toestand geschapen Beide landsheren stelden ieder een schout aan over de Marsch, de bisschop van Utrecht een sprekende schout. de hertog van Gelderland een zwijgende schout. Laatstgenoemde mocht niet het woord voeren in het gerecht.
Ook vinden we de verlegging van de hoofdstroom besproken In een proces, waarbij het ging over de vraag of het veer bij Rhenen Utrechts dan wel Gelders was".
Wageningen, 26 juli 2011,
Henk Wilbrink.
Harry, Henk en de anderen,
Na de precisering van Henk trek ik mijn Rijnloop-opmerking schielijk in. Bij de term 'toenmalige hoofdstroom van de Rijn' zocht ik een significant andere bedding, niet zozeer een wat zuidelijker lopende slingering van een ten gronde nog steeds bestaande bocht. Vandaar dat ik even 'van de kaart was'.
Groet,
Hein
Hallo Harry en de anderen,
Zomaar even een ideetje, maar misschien is dat al wel ooit geopperd en weer verworpen, want ik hou me meer met onze Neder-Betuwe dan Rhenen bezig, maar toch even ter berde gebracht:
Als ik de naam Uplade vergelijk met Ter Leede: ter Leede een kasteel ‘bij’ de Leede en Uplade een kasteel ‘boven’ de Leede, dus waarom niet in Rhenen gezocht?
Op de wikipedia-site over Adela van Hamaland staat immers:
‘Walburchten
De walburcht op de Duno moet evenals de Heimenberg bij de Grebbeberg uit de periode van Adela stammen’.
De Heimenberg lag hemelsbreed niet zo ver ten noorden van Ter Leede.
Met vr.gr.,
Joke Honders
P.S. Hein, ik heb al met veel plezier veel van je artikelen in de diverse tijdschriften of jaarboeken gelezen. Zou het geen idee zijn aan deze materie een boek te wijden?
Dag allemaal en Joke in het bijzonder,
Mjah, Heimenberg te Rhenen, waarom niet of ook waarom wel? 😆 Even een vrije oefening op de mat. Otto I was op 17 juli 944 te Rhenen (Renin, MGH DD O I 58) -- de volgende dag in Elten trouwens (59). 😯 Kan me slecht voorstellen dat Zijne Majesteit, eenmaal te Rhenen zijnde, niet ook op de Heimenberg is geweest. Kan me trouwens ook niet voorstellen dat zo'n markant en strategisch stuk landschap geen koningsgoed is geweest. Dan zou je zeggen: als er dan ook een oorkonde moet worden gegeven, nota bene aan de bisschob van Utrecht, zouden ze op die mooie julidag van 944 daarvoor dan niet het imposante decor van die ringwalburcht voor uitgekozen hebben? En als het ding dan rond het jaar 1000 Upladen heette, dan toch een halve eeuw eerder ook wel? 😛 Niet aldus, men geeft Rhenen op als plaats van afgifte. Tjah, misschien had Otto geen zin om dat hele eind te klimmen, hij moest nog naar Elten immers en misschien was het wel té warm. 
Het blijft een interessante discussie, ook al omdat een onweerlegbare identificatie van Upladen misschien iets zegt over Balderik. Dat kunnen we ook wel gebruiken, dunkt me. 😳
Dank je, Joke, voor je positieve en opwekkende evaluatie van mijn schrifturen. Het idee van een boek is niet geheel nieuw, maar het is in elk geval fijn om te weten dat er tenminste één belangstellende lezeres zal zijn ... 😛 😛
Groeters!
Hein
"maar het is in elk geval fijn om te weten dat er tenminste één belangstellende lezer(es) zal zijn"
En een lezer!
Henk.
... als dit zo doorgaat moet er meteen een tweede druk komen ...!!! 😳 😆 😛
Beste Hein en anderen,
Waarom er in de oorkonde van 944 niet over Uplade gesproken wordt lijkt me logisch als het in Rhenen lag, dan was de vermelding van Rhenen toch al voldoende?
En waarom later nooit meer gesproken over Uplade? Het was verwoest en werd niet meer herbouwd, maar 50 jaar later laat Godfried van Rhenen in Rhenen een andere burcht bouwen, ter Horst, dat later als bisschoppelijke residentie diende.
Wie was Godfried van Rhenen precies? Is er ooit naar zijn afkomst onderzoek gedaan, wel een belangrijke familie als zijn zoon bisschop van Utrecht was.
Als je het prachtig uitgevoerde boek over de geschiedenis van Rhenen (2008) erop naslaat vindt je de walburg uitvoerig beschreven want er is begin 90 jaren archeologisch onderzoek verricht, het blijkt al begin 700 aangelegd te zijn en er zijn tevens uit de 11e eeuw nieuwe aanlegsporen ontdekt.
Het is echter niet zeker of het als woonplaats heeft gediend (meer een observatiepost), hoewel er op het binnenterrein geen onderzoek is gedaan, dus dat laat alles nog open.
En lag Uplade dan niet op de Grebbeberg, dan misschien wel op de Laarseberg, waar Adela 50 hoeven had liggen en gelet op Alpertus waar hij schrijft over de verwoesting van vele hoeven in de omgeving van Uplade, lijkt me dit toch een belangrijk spoor.
En laten we vooral niet vergeten dat Rhenen vroeger een belangrijke plaats was, het lag immers op de grens van een aantal machtgebieden.
Met vr. gr.,
Joke Honders
Hallo weer Joke en de anderen,
Hm ja, maar waarom zou Alpertus dan ineens niet meer over Rhenen maar over dat verdraaide Upladen hebben gesproken – nog vóór de uiteindelijke verwoesting.
Rhenen is vast een belangrijke plek geweest, vermoedelijk ook wel dankzij dat nabijgelegen ‘bergen’-complex dat een hoogst markant landschapselement is (geweest). Niet voor niets zijn er zoveel prehistorische en ‘Frankische’ overblijfselen gevonden.
Je moet overigens wél uit elkaar houden dat Upladen Bálderiks burcht was, niet die van Adela. Adela’s burcht had Balderik samen met zijn kornuit Godizo verwoest toen beiden nog vazal van Elten waren. Dat Adela gegoed was op de Laarseberg, heeft dus niks te maken met Upladen maar stelt misschien een onderhorigheid van haar landgoed te Renkum voor. Ze had trouwens op de Laarseberg niet 50 maar 10 stuks hoeven.
Dat verhaal over die 10 hoeven op de Laarseberg bij de Heimenberg in monte Lare iuxta Heimmeberg gaat komt uit de Vita Meinwerci (MGH SSRG separatim LIX c. 135 p. 69-70, waar overigens in n. 1 een minder geslaagde oplossing van de toponiemen wordt voorgesteld). Die Vita moet wel met enige omzichtigheid gehanteerd worden, omdat de schrijver, abt Koenraad van Abdinghof, rond 1160 nogal wat foutjes heeft gemaakt of misschien zelfs verzinsels heeft opgedist. Zo laat hij Immed, de eerste echtgenoot van de beruchte Adela ‘van Hamaland’, uit het diocees Utrecht komen – mogelijk naar analogie van Adela en háár familie, maar voorzover wij weten zonder enige grond. (Volgens mij kwam de familie van Immed uit de buurt van Kleef, d.w.z. het diocees Keulen). Koenraad beschuldigt (c. 132 p. 66) diezelfde Adela van moord op haar zoon Diederik. Dat is, opperde Oediger (‘Adelas Kampf’, p. 68 n.5) al, vast wel een verbastering van de moord op Wichman, waarover Koenraad met geen woord rept – terwijl die in allerlei bronnen (Alpertus, Thietmar, necrologia) vastligt. Koenraads verhaal dat de Rijn in opstand kwam toen de Keulenaren Adela's gebeente erin hadden gegooid om een noodweer te bezweren, is natuurlijk wel prachtig (al spreekt er een ferme dot onchristelijk bijgeloof uit) maar dan toch wel een prachtig verzinsel.
Het verhaal over de 10 hoeven op de Laarseberg lijkt ook besmet door Koenraads verbeeldingskracht. Adela was, vertelt de Vita, voornemens om die tien hoeven aan Elten te schenken en andere bezittingen aan andere instituten te doneren, maar geen sterveling durfde die te aanvaarden uit vrees voor de keizer en Meinwerk, die -- dat wist iedereen -- twee handen op één buik waren. Toen Meinwerk lucht van haar voornemens kreeg, kwam hij ijlings over en verraste zijn moeder op de Laarseberg, vanwaar zij van plan was de vlucht te nemen in de richting van de Eem. Meinwerk verklaarde haar erger dan enig menselijk wezen, dat zij niet alleen haar ene eigen zoon had gedood maar bovendien de andere nog trachtte te onterven. Hij nam haar in hechtenis. Toen Adela's getrouwen (homines) beweerden dat zij die tien hoeven wel degelijk naar recht en regel aan Elten had geschonken en ook had kunnen en mogen schenken, repliceerde Meinwerk dat hij niets anders wilde dan gerechtigheid en er geen bezwaar tegen had wanneer die lieden Adela's recht bezwoeren op relieken. Maar toen die lieden daarop ijlings de Cunerarelieken lieten aanrukken – naar we mogen aannemen: uit Rhenen -- wees Meinwerk die van de hand en bracht de relieken van Abdinghof (Petrus, Paulus en Blasius) die hij bij zich had, in stelling. Zeven lieden zwoeren daarop, vier werden daar terstond blind van en van de drie anderen verstijfden de handen. Dat bracht Adela weer enigszins tot zinnen. Meinwerk verklaarde vervolgens dat hij de goederen van St. Vitus [Eltens patroonheilige] helemaal niet nodig had en bekrachtigde Adela's schenking aan Elten, opdat het niet zou lijken alsof hij zijn moeder ook maar enige gelegenheid had gelaten om haar verderf tegemoet te gaan.
In het relaas over die schenking aan Elten frist Koenraad Adela's beweerde moord op Meinwerks broer Diederik nog maar 's even op, debiteert een wonder met de Abdinghofse relieken in de hoofdrol en tenslotte heeft het verhaal ook nog een hoogvrome goede afloop. Wat ervan waar is, of er onder het dikke pakket ‘Dichtung’ nog enige ‘Wahrheit’ zit, durf ik in de gauwigheid niet uit te maken, maar de Vita afschilderen als 'redelijk betrouwbaar' (zoals Carasso-Kok, 'Cunera van Rhenen' in Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 4 (2001)p. 32 n. 12) zal men mij ook niet gauw zien doen, zeker niet voor tekstonderdelen die niet aan het Abdinghofse archief kunnen zijn ontleend. Een belangrijk deel van de Vita handelt namelijk over goederentransacties van Meinwerk (mede) ten behoeve van Abdinghof. Maar hoezo zou men in Abdinghof iets in het archief gehad hebben met betrekking tot een donatie aan Elten?
Het is ook wel ietwat eigenaardig dat Adela Elten heeft willen begunstigen – na alles wat ze immers voor 996 die stichting van haar vader had aangedaan. In het necrologium van Elten is ze niet genoteerd, evenmin trouwens als Meinwerk, die uiteindelijk toch wel als co-weldoener van die 10 hoeven zou zijn opgetreden. Zelfs als Adela geen ‘hard feelings’ meer koesterde, kan dat in Elten anders hebben gelegen.
Dat geen sterveling zich de vingers wilde branden aan de aanvaarding van de schenking, kan gelegen hebben aan het feit dat Adela inderdaad geen zeggenschap meer had over haar patrimonium. Het verhaal speelt immers duidelijk ná de in opdracht van Adela gepleegde moord – op Wichman, wel te verstaan. Op die moord is Balderik aanvankelijk aangekeken, niet omdat hij hem gepleegd had, maar omdat hij zijn ‘huisvrouw’ niet beter onder de plak wist te houden. Anderhalf jaar na de moord, in maart-april 1018, werd Balderik te Nijmegen door Hendrik II verstoten – om 2 maanden later, te Bürgel, al weer begenadigd te worden. Hij moet er dan in geslaagd zijn om alle schuld op Adela af te schuiven. Mijn interpretatie van Thietmars bewoordingen ‘de heilige belofte werd vergeten’ (divina promissio obliviscitur) is dat Balderik Adela heeft verstoten c.q. formeel van haar is gescheiden – om reden van die moord. Balderik is dus gerehabiliteerd, Adela in ongenade geraakt. Háár goederen zullen dan blijvend zijn geconfisceerd. De goederen die Koenraad II in 1025 (MGH DD K II 35) aan zijn getrouwe Werner uitdeed, gelegen in het graafschap van wijlen Balderik en overwegend gesitueerd in zuidelijk Hamaland en op de Veluwe, stellen in mijn waarneming een deel van Adela’s geconfisceerde patrimonium voor.
Groet!
Hein
Rhenen is synoniem met de Heimenberg?
Met een bezoek door Otto I aan Rhenen kan vermoedelijk niets anders bedoeld zijn dan op visite komen op de walburcht op de Heimen/ Laarseberg. In wat nu het stadje Rhenen is zal Otto I niets van importantie hebben aangetroffen, behalve een anno 944 nog onaanzienlijk kerkje.
De Laarseberg is niet meer of minder dan de "achterkant" van wat nu Grebbeberg genoemd wordt.
Dit van de Rijn afgekeerde deel van de Heimenberg voldoet enigszins aan de omschrijving van Alpertus: "geleidelijk oprijzend uit de vlakte". De later vlak achter de Laarseberg opgerichte vesting Ter Horst in de buurtschap Achterberg lag op volkomen vlak terrein.
Alpertus omschrijft "Uplade" niet als liggend aan de Rijn: van die zijde was de vesting nagenoeg onneembaar, gelegen op een steile eindmorene, analoog aan de Duno en de Eltenberg. Waar hij wel rept over details als "versterking met een stenen muur" rijst het vermoeden dat Uplade en de walburcht op de Heimenberg niet identiek zijn.
Upladen, een nieuwe hypothese, reactie..2 juli 2011
Ik richt me nu even tot een aantal deelnemers aan de discussie. ik wil uitdrukkelijk Joke Honders en Henk Wilbrink danken voor hun genuanceerde en waardevolle bijdrage.
Beste Joke, ik heb met genoegen kennis genomen van je standpunt en inzicht. ik heb in mijn korte stukje "Nieuwe hypothese"niet alle belangrijke gegevens vermeld, dit uitdrukkelijk ter wille van de leesbaarheid. Ik vind het plezierig om eenvoudig te schrijven voor ieder geinteresseerde, of het nu een kind of volwassene is met lagere opleiding.. Belangstelling wordt door mij altijd, en eerlijk beloond. Natuurlijk stel ik mijn gegevens, wat uitvoeriger, ook graag ter beschikking aan jou. Een goede vriend van mij Kobus van Ingen, van de historische Kring Kesteren heb ik de vraag gesteld of hij wellicht voor contact met jou kon zorgen. Ik roep nu de bemiddeling van de symapthieke Henk Wilbrink in, om je mijn verdere persoonlijke gegevens te verstrekken, zodat we kunnen mailen en uitwisselen. Wij delen interesse over en weer, en detail over de site communiceren is niet echt interessant, voor niemand. Het waaiert nu al uit. Beste Henk, in de berperking toont zich de meester. Graag Joke en Henk, jullie gewaardeerde medewerking., en aandacht.
Nu een berichtje voor de heer Jongbloed.
Mijnheer, ik acht me verplicht ook u op fatsoenlijke wijze een gepast antwoord te doen toekomen. Ik ga ervan uit dat ook toch graag goed wilt uitleggen. Uit uw bijdragen in het Tijdschrift voor Middeleeuwsw geschiedenis kon ik dit niet bepaald opmaken. Wel zie ik dat u een buitengewoon gelovig mens bent, ik neem mij voor u daarin te respecteren. Ik neem graag, op totaal persoonlijke en eigen wijze, een antwoord voor rekening. U ontvangt dit hier, ter plekke. zeer binnenkort.
Ik meen u overigens redelijk te kunnen volgen, maar geneer mij niet u te bekennen, dat uw schrijfstijl niet altijd toegankelijk is. Voorts, voor u aan mijn verstand twijfelt, Ik deed met gunstig gevolg enige examens, ik kan wel een eindje met u meelopen. En dan,... Wij hoeven hier niet in, en aan elkaar te geloven, elkaar te overtugen, he tis mijn missie niet.Deze site is ook de kerk niet, Uw geloof is het uwe, voor mij nooit het ware. Het mijne hoef ik u ook niet te uit te leggen. U bent m.i. namelijk hiervoor niet de meest aangewezen, of gezochte persoon. Ik ga dit vanzelfsprekend toelichten. Ook U heeft recht op weerwoord. U verneemt via deze site dan ook beslist nader van mij.
Verder hoop ik wel dat ook anderen, behalve de nu met name genoemden, zich geintereseerd, en aangesproken zullen voelen. De discussiereeks die u hopelijk wilt volgen zal u op langere termijn, nabij belangrijke ontdekkingen brengen,(o.a.over de Heimenberg Henk, we hebben het hier niet over gehad. De tijd was kort bemeten, ons uithoudingsvermogen beperkt')
..Aan u allen,..
Nu al, geneer u (je) niet als u niet direct begrijpt. Het leven toch, is een leerproces. Ook in ieder kind huist, nu al, de latere volwassne. In iedere oudere blijft hopelijk iets positiefs van van het kind bewaart, dat vroeger was, en toen plezierig mocht dagdromen. U allen zult steeds vriendelijk behandeld worden. Blijf dit a.u.b. volgen, u komt voor onwaarschijnlijke bijzonderheden te staan. ik zal mij inspannen uw belangstellende gids te zijn.
Vriendelijk groetend,
Harry Tuinhout
❓ ❓ ❓ ❓ ❓ ❓ ❓ ❓ ❓ 😯
Ik hoop en vertrouw dat men zich hier zal beperken tot meningen over een betreffend onderwerp, en dat men niet zal vervallen in persoonlijke vetes/ meningsverschillen met andere deelnemers.
Op dat moment zal ik ingrijpen. Een verschil van interpretatie/opvatting hoeft niet altijd uit te monden in persoonlijke vetes,
met groet
