Op een Duitse web-site kwam ik een zeer merkwaardig regest uit 1317 tegen, met als plaatsnamen o.a. Wageningen en Dodewaard. Als ik het goed begrijp worden er behalve aan Wageningen ook aan Geystern (dat vertaald wordt als Kesteren) en Mekerke stadsrecht verleend. Het vreemde nu is dat Kesteren nooit geen stadsrechten heeft gekregen, weet iemand welke plaats hier dan wel wordt bedoelt? En waar ligt Mekerke?
groet,
Johanna
De tekst luidt als volgt: 1317 August 1 Wien
Kg. Friedrich schlägt demselben für geleistete und in Hinkunft zu leistende Dienste auf dessen Reichspfandschaft Burg und Stadt Nymwegen 6000 Mark Silber, gestattet ihm eine Straße, die man »dich« nennt (stratam, semitam sive viam dictam dich), deren Erbauung zwischen Nymwegen und Arnhein (Arnem) ihm von Kg. Heinrich zugestanden worden war [1310 Sept. 19 Böhmer Heinr. VII. n. 324], nunmehr zwischen Wageningen. (Wageningen) und Doodeward (Doudenwert) zu errichten, ferner den Zoll zu Lobith (Lobeth) nach Nienbeeck (Newembech) an der Jjssel (Ysla), nach Arnhem am Rhein und nach Wamel (Wamele) am Waal (Walum) bei Tiel (Tyel) zu verlegen, doch so, daß hiedurch die Kaufleute nicht mehr als bisher bedrückt werden, an Stelle der Orte Wanssum (Wansheim), Reinaldsburg (Eystern) und Hurtzvorst (Hurtzenvorst) drei anderen Orten nämlich Wageningen, Mekerke und Kesteren (Geystern) Stadtrecht zu verleihen, und bestätigt die von Reinald in Godswaard (Insula Dei) gestiftete Gesellschaft (societatem pie institutam). Dat. in Wienna kal. aug. a. d. 1317, regni a. 3. ‒ Or. München Haus-A., das an rot-gelb-violetten Seidenfäden befestigt gewesene Siegel Frs. (Sava fig. 9) liegt bei. Schwalm Neues Arch. 23, 322 = MG. Const. 5, 371. Reg.: Böhmer 1314‒47 Add. II F. d. S. n. 278. ‒ Vgl. n. 13 und Kunze Polit. Stellg. d. niederrhein. Fürsten 14. Die hier gegebene Umschreibung des Begriffes »dich« weicht von der in n. 13 ab, genauer und richtiger ist sie in der erw. Urk. Heinrichs VII. Den Ortsnamen Mekerke vermochte ich nicht zu identifizieren.
Mekeren is toch ook een Betuwse plaats? Zoek het daar eens dus.
G.A.H. (Gerrit) baron van Coeverden
Wanssum ligt in Limburg; het dorp Geijsteren ligt in de voormalige gemeente Wanssum (nu Venray)... Ik zou me kunnen voorstellen dat met Hurtzvorst één van de plaatsen eindigend op -vorst wordt bedoeld, dat dichtbij Horst ligt.
Al deze plaatsen liggen in het vroegere Opper-Gelre.
Van Coeverden, waar ligt Mekeren eigenlijk? Meteren ken ik wel, maar dat was niet Gelders naar ik meen.
Met vriendelijke groet, André Jansen
Meteren is een dorp in Gelderland, maar heeft geen stadsrechten. Op internet wordt Geysteren in Limburg ook als drp omschreven en Wageningen heeft al in 1268 stadsrechten ontvangen. Daarom vind ik dit een raadselachtig regest.
vr.gr.
Joke
Geachte heer Wilbrink,
Het standaardantwoord op de vraag, wanneer voor de tweede keer stadsrechten zijn verleend aan Wageningen, luidt dat dat in 1312 heeft plaatsgevonden. Degene die - ten tijde van koning Hendrik VII - dat stadsrecht verleende was graaf Reinald I van Gelre, die Wageningen ter gelegenheid van die stadsrechtverlening de nieuwe naam Godswaard (Insula Dei) [op de Veluwe] verleende. Wordt daarop in regel 8 van het regest van 1317 gezinspeeld? De ligging van de plaatsen Mekerke en Geystern is mij niet bekend. Opvallend is dat in die tekst wel sprake is van een door koning Hendrik VII aan graaf Reinald I (die in regel 3 blijkbaar als 'ihm' wordt aangeduid) in 1310 verleend recht om een weg aan te leggen tussen Nijmegen en Arnhem en dat [aan Reinald I] dat nu ook wordt toegestaan tussen Wageningen en Dodewaard, maar dat van een aan Wageningen in 1312 verleend stadsrecht geen sprake is, wel van een in Godswaard gestichte instelling ('societatem'). De vraag is dus of Wageningen in 1317 stadsrecht heeft gekregen (in hetzelfde jaar waarin koning Frederik de Schone Gelre graaf Reinald promoveert tot rijksvorst) of dat dat al in 1312 het geval is geweest.
Namens Bibliotheek en Documentatie van de HV Oud-Wageningen
Jan van den Burg
Geachte heer Wilbrink,
Ik heb uw vraag voorgelegd aan de heer P.M. Kernkamp, gemeentearchivaris van Wageningen. Zijn antwoord is hieronder opgenomen. Terzijde: na enig zoeken op Internet trof ik als spellingsvariant van Mekerke de vorm Oxkerke aan. Speelt de leesbaarheid van het origineel van het regest een rol?
Jan van den Burg
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Geachte heer Van den Burg,
De stadsrechten van Wageningen dateren uit 1263. Soms werden zulke rechten opnieuw verleend wanneer er een nieuwe landsheer (in dit geval de graaf of hertog van Gelre) aantrad. De verlening uit 1312 moet worden gezien in het licht van de ideeën en plannen van graaf Reinald/Reinoud I. Hij gaf toen verschillende steden (opnieuw) stadsrechten, en meerdere benoemde hij toen tot Insula Dei. Dat stond in verband met Reinalds godsdienstige ideeën, die o.a. te maken hadden met kruistochten. Er zou een societas Die plannen zijn achter nooit voltooid.
Over de stadsrechten van Wageningen gaat bijgaande memo die ik een paar jaar geleden schreef. Ter zake van de Insulae Dei verwijs ik daarin naar een publicatie in het Duits in het jaarboek van de vereniging Gelre in 1990 (zie ook het daarop gebaseerde verhaal op http://www.tempelieren.nl/DKMaas%20en%20Waal.html ), maar ook in de biografie van graaf Reinoud I in het Biografisch Woordenboek Gelderland (p. 98-201) uit 2004 wordt er op ingegaan. Zie http://www.biografischwoordenboekgelderland.nl/bio/4_Reinoud_I
Van een stadsrechtverlening uit 1317 is mij niets bekend. Ik vraag mij af of de Duitse vertaling wel correct is, of dat er iets anders is bedoeld. De vertaling van Geystern met Kesteren lijkt mij in ieder geval fout. Mogelijk werd de heerlijkheid Geysteren bij Venray bedoeld. Ook dat gehucht heeft nooit stadsrechten gekregen, maar dat zou dus kunnen wijzen op mijn vermoeden dat er in de oorspronkelijke tekst iets anders is bedoeld dan stadsrechten. Mekerke kan ik helaas niet plaatsen.
Met vriendelijke groet,
P.M. Kernkamp
gemeentearchivaris [van Wageningen]
Er was in ieder geval wel een familie Van Mekerke (dan moet de rest toch ook te vinden zijn).
Onderstaand haalde ik simpel van het web:
EEN LEEN VAN AMALIASTEIN, 1568-1601
door J.C. Kort
Eerder gepubliceerd in ‘Ons Voorgeslacht’, jrg. 52 (1997), een uitgave van de
Zuidhollandse Vereniging voor Genealogie
Inleiding
Onder de lenen van Brederode werd gedurende korte tijd een leen geregistreerd, dat afhankelijk
was van het huis Amaliastein bij Vianen. De gegevens werden aldus geheel ontleend aan de registratie
van Brederode.
VELSEN
1. Een stuk land in de ban van Velsen achter het huis Brederode, genaamd Winkel, ten
zuiden van de hofstede van Jan Hendriksz.
28-7-1568: Floris van Jutfaas zoals gehouden van Amaliastein, LRK 107 fol. 12.
13-4-1599: Guido van Mekerke voor Dirk van Mekerke, zijn zoon, bij dode van Floris van Jutfaas,
diens oudoom, Vianen, 26 fol. 95.
11-12-1601: François van Kamp voor Adolf van Mekerke bij dode van Dirk, diens broer, Vianen,
26 fol. 121.
G.A.H. (Gerrit) baron van Coeverden
Mekerke: Mijn vermoeden is dat het Macharen bij Megen in Brabant aan de Maas is.
Macharen heeft dan geen stadsrechten gekregen maar later Megen: Het graafschap Megen, ook wel Stad en Land van Megen[1], tegenwoordig een deelgemeente van Oss in Noord-Brabant, was tijdens het Ancien Régime een zelfstandig graafschap, dat niet bij de Verenigde Provinciën hoorde, maar er feitelijk wel afhankelijk van was als katholieke enclave.
Het werd als "Meginum" voor het eerst genoemd in 721. Bij het graafschap hoorden ook Haren, Macharen en Teeffelen. Als graafschap werd het voor het eerst vermeld in 1145 in een geschrift over de (eerste?) Graaf van Megen, Graaf Allardus. Megen kreeg in 1359 stadsrechten[1].
Geystern is het Limburgse Geijsteren waarvan een kennis uit Venray ,die zich al jaren met de geschiedenis daar bezighoudt, mij schreef dat er inderdaad ooit sprake was dat Geysteren stadsrechten zou krijgen, maar het niet gekregen heeft.
Omdat er in het regest ook over tol gesproken wordt, zou er soms stadtrecht veerrecht bedoeld mee worden?? In oude teksten is namelijk vaak sprake van een veerstat.
Johanna
Geachte forumleden,
Ik zat er helemaal naast in mijn vorige bewering, weet inmiddels wat statrecht betekent, stapelrecht of los- en laadrecht.
In het rijtje Wageningen zie je Mekerke en Geystern staan, waarvan ze aannamen dat met de laatste naam Kesteren bedoeld wordt. En achteraf gezien moet dit juist zijn, want ik weet nu wat er met Mekerke bedoeld wordt, dat was een gebied ten oosten van Ter Leede, maar nog wel in de begrenzing van de oude Rijn. Op de perceelsnamenkaarten (vastgelegd door Stiboka Wageningen) van het Gelders Rivierengebied, de Midden-Betuwe zien we de naam van het gebied als Mekeren. Het viel me maandag opeens op toen ik de perceelsnamenkaart van Kesteren bestudeerde.
Het statrecht moet recht om te laden en te lossen zijn, er waren daar haventjes. En dat bij Mekerke/Mekerken inderdaad een haven lag kun je weer terugvinden in de Tabula Batavorum, 2009, waarin ik over dit gebied schrijf onder het hoofdstuk Huize den Oord op een oude kaart ( ik dacht ook al dat ik die naam Mekeren vaker had gehoord). Daar staat ook een foto bij van een perceelsnaam Kermishaven, nog altijd op een hek genoemd.
Met vr. gr.,
Joke
Hoi Joke,
Mooi dat het raadsel Mekerke zo is opgelost. Interessant verhaal!
Ik heb Jan van den Burg van de Historische Vereniging Oud Wageningen en dhr. Kernkamp als gemeentearcivaris van Wageningen ook hiervan in kennis gesteld, die zullen er blij mee zijn, gezien hun welwillende bijdragen.
Groet,
Henk.
Hoi Henk,
Dat heb je goed gedaan, want het is voor hen natuurlijk ook weer een nieuwe feit voor de Wageningse geschiedenis. Bedankt.
Vr. gr.,
Joke
Ik geloof dat ik de zogenaamde ontknoping door ahad gemist. Er is in mijn ogen toch echt geen enkel goed argument om Geijsteren als Kesteren te lezen.
Ook ontgaat mij waarom je met statrecht aankomt (die vorm komt toch ook niet in het regest voor?) als de oorspronkelijke oorkonde in het Latijn is geschreven? Het lijkt me verstandiger als je een kopie van de oorspronkelijke oorkonde bemachtigt en die laat vertalen; regestenmakers vergissen zich ook wel eens.
Met vriendelijke groet, André
Een nog niet afgeronde discussie:
Variantes de ce nom :
MEKERKE | MEEKERKE | MERKERQUE | MINKERKE | MEEKERQUE | MERKERKE | KERKE | MEYKERQUE | KERCKE | MEKERCKE | MEETKERKE | MINKERCKE | MEERKERKE | MEQUERQUE | KERCKEN
--- Meerkerk?
Heeft nooit stadsrechten gehad, overigens.
En op internet bij het Landgoed Geijsteren:
--- De Willibrorduskapel uit omstreeks 1500 ligt midden in het landgoed op de grens van de provincies Noord-Brabant en Limburg, en aldaar op de grens van de gemeenten Venray en Meerlo-Wanssum. Bij de kapel bevindt zich een grenspaal en een eeuwenoude waterput. De grenspaal is in 1551 geplaatst om de grens tussen het Land van Cuijk en het Land van Kessel aan te geven.
".....an Stelle der Orte Wanssum" kunnen we weer lezen in het openingsartikel.
