Dag iedereen,
Mag ik ook weer een duit in dit zakje doen?
Hoe groot Upladen was, weten we (nog steeds) niet precies. Alpertus bezigt er de termen castellum en oppidum voor (II c. 12-13) . Dat zijn gangbare termen voor 'burcht', 'versterking', Van Rij bezigt zelfs 'vesting' (voor oppidum).
Als alleen de 'allerhoogste' aristocratie zich zo'n burcht of vesting kon permitteren, zoals Henk op gezag van Schut opmerkt, kan ik niet anders dan concluderen dat Balderik tot die kring heeft behoord -- want hij hád immers zo'n ding! Nu geloof ik niet dat die stelling onwrikbaar is. In de eerste plaats: wat verstaan we onder 'aristocratie' en wat onder het 'allerhoogste' segment daarvan? Bij 'allerhoogste aristocratie' denk ik aan de kringen (families) waaruit koningskandidaten en hertogen werden gerecruteerd, maar zo dik was die spoeling nou ook weer niet. Er zijn genoeg gravenhuizen bekend die ook versterkte burchten hadden -- kijk maar naar Elten en Zutphen -- maar gravenhuizen vormen in mijn beleving toch al niet meer de 'allerhoogste' aristocratie. En ook daar hoeven we nog niet stil te staan, want bijvoorbeeld Godizo van Aspel en Heimbach beschikte stellig wel over burchten in meervoud maar was beslist geen graaf. Wel wordt hij door Alpertus als 'rijk' neergezet. En ook als vazal van Elten. Balderik en Godizo deden samen wel klusjes voor Lutgard van Elten, weten we ook dankzij Alpertus. Dus ik vrees toch dat ik dit argument van Henk niet helemaal kan meemaken.
Upladen is overigens al meteen na de overgave, laat in 1016, verwoest, en niet pas na de Rijksdag van Nijmegen van voorjaar 1018.
En wat is de bronplaats voor het kwartiertje rijden dat Upladen van Elten verwijderd was?
Grootgroeters,
Hein

Even in ´t kort, met dank aan Hein voor zijn reactie:
"Upladen is overigens al meteen na de overgave, laat in 1016, verwoest, en niet pas na de Rijksdag van Nijmegen van voorjaar 1018".
Voor het "echte" Upladen is dat ongetwijfeld het geval. Maar ik zie nog steeds niet het overtuigende bewijs dat Upladen en de motte identiek zijn. De rijksdag waar ik op doelde was trouwens die van 996, toen Otto III zich zoveel zorgen maakte.
Zoals eerder opgemerkt: ik heb eerder méér argumenten aangevoerd, o.a. de reliëfrijke rug waarvan ook Schut spreekt, en mijn eigen waarneming dat een vlakte hier wel ver te zoeken is. De motte in het Montferland is inderdaad niet meer dan een kwartiertje te paard van Elten verwijderd. Bron: VVV Montferland. :-))

Henk.

Dag Henk en de anderen,
Wel goed dat je even preciseert dat je het over de Rijksdag van 996 had in de zin juist voorafgaand aan de verwoesting van Upladen. Want dat was bijna twintig jaar later en in het 'tweede bedrijf'. '996' beëindigde de boedeltwist met Elten en de moord van 1016 vond plaats in het kader van de strijd om de prefectuur.
Er zit in je posting van 22 feb 8:55pm wel meer wat ik eigenlijk niet goed begrijp. "Een rivaliserend geslacht zou voor 1017 geen kans gehad hebben zo'n formidabele vesting te bouwen". "Rivaliserend" -- maar wie met wie? Je suggereert nogal dat Elten daar een partij in was. Welk "rivaliserend geslacht" rivaliseerde met Elten waarover? De Eltense boedeltwist ging tussen de gezusters Adela en Lutgard en via de laatste was Elten daar inderdaad in gemoeid. Maar dat verhaal is in 996 over -- al zegt Alpertus dat Balderik ook nog aan het begin van het bewind van Hendrik II Elten heeft aangevallen.
Vervolgens ontstaat de rivaliteit om de prefectuur tussen Balderik en zijn onbekwame neef, met op de achtergrond de eigenlijke rivalen, Adela en Wichman. Dat speelt vanaf de dood van de oude Godfried, 16 of 17 juli 1012, naar ik meen te hebben aangetoond. Elten speelde daarin zover ik zie geen rol. Upladen bestond toen beslist, want werd verwoest. Of we dat nu willen herkennen in Montferland of in Houberg, beide was in de naaste omgeving van Elten. Maar Upladen kan natuurlijk best gebouwd zijn toen er van de rivaliteit om de prefectuur nog geen sprake was. Ook op 'zichtafstand' en/of 'kwartiertje rijden' van Elten. Moet Upladen beslist kort voor 1016 gebouwd zijn? En waarop berust die 'zichtafstand' resp. dat 'kwartiertje rijden'?
Groetenissen,
Hein

"Rivaliserend met wie", zo vraagt Hein zich af wat ik daarmee bedoel.
Her en der wordt gesuggereerd dat de Hamalanders hun succes en invloed mede te danken zouden hebben gehad aan de ijzerwinning. Daarvan was ook sprake in het Montferland hoewel het twijfelachtig lijkt dat rond het jaar 1000 die business daar nog erg lucratief was.
Als nazaten van Wichman het om die reden tóch zinvol hadden gevonden om vlakbij Elten een "extra" versterking aan te leggen zou het zéker niet logisch zijn te veronderstellen dat een ander geslacht daar dit soort zeer grootschalige activiteiten had kunnen ontplooien.
En (de familie van) Balderik moet in dat verband toch zeker als rivaliserend worden gezien. Evenals om het even welk ander geslacht. En naast Elten ongewenst door de keizer. Dat dus in antwoord op het "Balderiks eigen patrimonium" van Hein.
Wie- in de winter- op de motte Montferland staat kan van daaraf de burcht van Kleef zien, zestien km. verderop. En uitsluitend het hoge geboomte maakt het nu onmogelijk slechts zes km ver ook Elten waar te nemen.
Ik zit ook nog met een ander probleem: o.a. in Gen. Mitt. lees ik dat Godizo wel degelijk de rang van Graaf had. Maar ik durf - dankzij, of beter, met dank aan Hein- ook uit die bron niets meer voor zeker aan te nemen.
Cit. Hein: "Welke precieze vertaling er ook gemaakt of geprefereerd wordt, Alpertus gebruikt de woorden planities en acclivis, zodat hoe dan ook vaststaat dat Opladen zich verhief vanuit een als vlak ervaren omgeving".
Ik blijf erop terugkomen dat de omgeving van de motte Montferland onmogelijk als "vlak" ervaren kan worden, ik denk dat slechts eigen waarneming hier een juiste interpretatie mogelijk maakt.

Henk.

Henk,
Ik vat het allemaal niet meer -- boehoeh 😡 😳
Nazaten van Wichman, zeg je. Wélke Wichman? De vader van Adela en Lutgard of de man die bij Upladen overhoop gestoken werd? Of nog een ander misschien?
Waarom moet (de familie van) Balderik als rivaliserend worden gezien? Van die familie kennen we het prefectenhuis. En: met wie rivaliseerden de Balderikanen dan? Met 'de Hamalanders'? Waren er nog wel 'Hamalanders' toen Balderik met Adela gehuwd was? Volgens mij was zij toen mevrouw Balderik eerder weduwe 'van Kleef' en geboren van Hamaland. Hadden de Klevenaars gerivaliseerd met de Balderikanen? Waarover?
Upladen was Balderiks patrimonium, iets anders kan ik uit Alpertus niet opmaken. Dat dat 'naast Elten' heeft gelegen, heb je mij nog niet horen zeggen. Maar als dat zo was, was Montferland dan niet net iets minder hinderlijk dan Houberg?
'Genn.Mitt' is geen 'bron' maar een compilatie van vooral literatuur met af en toe wat brongegevens, bv. vertalingen uit Thietmar. Niets en niemand is onfeilbaar, ook 'Gen.Mitt' niet, en zeker 'me myself and I' niet. Maar Godizo van Aspel en Heimbach kan ik zo gauw niet met een gravenrang uitgerust vinden, ook niet in 'Gen.Mitt'.
Ik moet nog steeds een keer gaan kijken op Montferland itself. Zoals trouwens op zoveel plekken ...
Groetingz,
Hein

Met "Wichman" bedoelde ik inderdaad Wichman van Hamaland. Als ijzer voor (de centjes van) zijn familie van zo'n eminent belang was, zal elk ander geslacht als rivaliserend zijn gezien als dat om de hoek de ijzerwinning probeerde over te nemen. Dus zeker vóór zijn huwelijk met Adela zal Balderik ('s familie) niet de motte Montferland hebben kunnen bouwen.
En daarna zou het echtpaar dat niet zijn toegestaan door Otto III om veiligheidsredenen.
Vooralsnog gaat het wat Upladen betreft hier nog altijd om twee opties: Montferland en Houberg, beide grenzend aan Elten.
Houberg lijkt als Balderiks patrimonium meer voor de hand te liggen: in zijn rol als legeraanvoerder en zeker sedert ca. 1010 als die van prefect had hij daar tenminste wat aan, strategisch gelegen aan een splitsing van de Rijn, en, zonder dat ik het oude grensverloop precies ken, waarschijnlijk net in eigen (over)- Betuws gebied.
In 1010 (cit. Hein) zou de laatste inval van Noormannen in deze streken hebben plaatsgevonden, niemand wist op dat moment of er meerdere zouden volgen. De met bloed, zweet en tranen aangelegde motte in het Montferland zou helemaal niets hebben kunnen betekenen om herhalingen te voorkomen. En voor dat aspect zou Balderik zéker oog hebben gehad.

Henk.

Dag weer Henk en alle vele anderen,
OK, dat van Wichman is duidelijk. Al denk ik dat ook een andere grootgrondeigenaar binnen het bestuursgebied van het Hamalandse huis op eigen terrein een hoogoventje kon beginnen om uit oer of maanstenen van eigen grond ijzer te winnen. Geen idee hoe dat in die tijd geregeld was, eigenlijk ...
Voor wat de 'veiligheidsredenen' aangaat, áls Otto III (of Hendrik II) het bestaan van een vijandig nest in de buurt van Elten niet duldde, dan geldt dat toch ook (zelfs a fortiori) voor Houberg 'grenzend aan Elten' zoals je zelf ook zegt? Balderik kon vinden wat ie wilde, Noormannen of niet, maar nee is nee, en daarmee pasta.
Het jaartal 1010 komt overigens niet van mij, maar uit de Annalen van Egmond. Mijn suggestie daarbij was dat misschien de 'Egmondse' inval van '1010' en die van Alpertus van '1007' dezelfde zijn en dat een van beide of beide teksten een dateringsfout bevat(ten) (Cold case, JMG 2008, noot 6).
Welterusten idereen.
Hein

"Voor wat de 'veiligheidsredenen' aangaat, áls Otto III (of Hendrik II) het bestaan van een vijandig nest in de buurt van Elten niet duldde, dan geldt dat toch ook (zelfs a fortiori) voor Houberg 'grenzend aan Elten' zoals je zelf ook zegt"?

Ik kan niet precies inschatten of (bijv. na de rijksdag van 996) een voorvader van meneer Blaeu de opdracht kreeg heel precieze grenzen op een kaart te tekenen. Ergens zal zowel het gebied van de Hamalanders als dat van Balderik een (tijdelijk?) onomstreden grens hebben gekend. De aanwezigheid van de Rijn zal dat iets gemakkelijker hebben gemaakt. Een bospad in het Montferland door een concessiegebied ligt mogelijk wat ingewikkelder.
Het tegenhouden van Vikingen was eind 9e eeuw een core business van de Hamalanders, de aanwezigheid 100 jaar later van een Balderikkenfort in de Rijnvlakte zal niet helemaal onwelkom zijn geweest. In die zin kunnen Elten en Houberg als grensvestingen worden gezien, zonder een bedreiging voor elkaar te hebben gevormd.

Zo blijf ik wel wakker....
Henk.

Als niet in het onderwerp gespecialiseerd, maar wel geïnteresseerd lezer van deze berichten kijk ik er, mogelijk door gebrek aan kennis, wat onbevangen tegenaan. En wat ik me kan voorstellen is dat Houberg (Upladen, Opladen) niet alleen een functie had in de grensbewaking. Maar dan kan het ook als "tolkantoor" hebben gediend voor een elders wonende heer. Een tol, op de grens. Tolkamer ligt er niet toevallig. Ook mogelijk: "Houberg" kun je m.i. ook lezen als voorpost van een op een verhoging (berg) gelegen versterking. Aan een rivier zijn, met zo'n voorpost, invallers immers goed tegen te houden, dat biedt de hoofdvestiging de tijd om de verdediging op orde te brengen. Zo maar wat invallen...

Dag Henk en Jan en de vele andere meelezertjes, 😛
eerst even aan Jan: ik persoonlijkvind altijd 'hoe meer zielen hoe meer vreugd'. En het zal niet de eerste keer zijn dat een buitenstaander met een lumineus idee op de proppen komt. Dus -- hoewel ik hier niks te vertellen heb, dat heeft immers alleen de hoofdadministrateur -- welkom en geef ons maar van katoen. 😯
Dan weer even naar Henk: natuurlijk waren de Noormannen een tijdje de speciale hobby van de Hamalanders geweest. Maar zover we weten was dat over nadat Everhard Saxo, Hendrik van Babenberg en nog zo een paar luitjes de Rijn en Waal rood geverfd hebben met Noormannenbloed, te beginnen met Godfried 'de Deen' op 7 juni 885, aan de voet van de Elterberg (denk ik, lees en gruwel bij mijn 'Cold case' p. 37-40 🙄 ). Na 885 is het uit met de Noormannen in onze dreven. Godfrieds kornuit Siegfried kwam in 887 nog even buurten in Friesland nadat hij voor Parijs was weggeslagen en overleefde dat bezoek niet . De Noormannen gaan zich dan toeleggen op de streek die hun naam nog steeds draagt -- daar kregen ze namelijk wel vaste voet aan de grond, in 910 zelfs heel formeel.
Als je nu nagaat dat in het kader van de Liudolf-opstand in het Oostfrankische Rijk (953-954) de Hongaren aantoonbaar tot in Mönchengladbach zijn doorgedrongen, dan was er zo medio 10e eeuw -- ver voor Balderiks tijd -- meer reden om naar het oosten veiligheidsmaatregelen te treffen dan naar de zijde waar de Vikingen doorgaans vandaan kwamen, het westen. Toch? 🙄
Het is overigens niet mijn bedoeling om je broodnodige nachtrust te verstoren hoor. 😳 Neem je tijd en geef ons hierzo van katoen als je er helemaal aan toe bent. 😛
Beste groet (en welterusten!)
Hein

Even gaan googelen over de Hongaarse inval/ Mönchengladbach:
Op de van deze zoekmachine bekende wijze krijg ik dit op het scherm:

"Geschiedenis van Feyenoord - Wikipedia
nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_FeyenoordIn 1998 deed de FIOD een inval bij Feyenoord vanwege een vermeende .... Onder leiding van de Hongaarse coach Richard Dombi werden de Engelsen ..... Dit keer was het Borussia Mönchengladbach en dit keer begon het met een ..."
Dat vereist toch weer een héél ander specialisme......bovendien ben ik van FC Utrecht.

Henk.

PS: Adela's vader Wichman werd in 974 in Mönchengladbach begraven, ik neem dat de Hongaren zich toen allang weer op veilige afstand bevonden.

In het pas verschenen boek "Kastelen in Gelderland" wordt betreffende Houberg onomwonden van een mottekasteel gerept, waarschijnlijk uit de 10e of 11e eeuw. De schrijver van het artikel is van mening dat "bij de huidige stand van kennis" de motte Montferland bij Zeddam méér met Uplade overeenkomt. Maar constateert ook dat de heuvel nooit archeologisch is onderzocht.
In elk geval rijst/ rees Houberg wél op uit de vlakte, zoals Alpertus van Metz beschreef....en die vlakte is bij Montferland vér te zoeken.

Henk Wilbrink.

Piet Schut is verantwoordelijk voor het artikel over Montferland in dit boek.
In zijn eigen werk "De Montferlandsche Berg, het sieraad der tusschen IJssel en Rijn gelegene landen" (2003) vermeldt hij in de samenvatting: "Er zijn weliswaar belangrijke aanwijzingen om Montferland (ca.995-1017) met Opladen te identificeren, maar zekerheid hierover bestaat niet".
Kennelijk heb ik in de tussentijd iets gemist want nu concludeert hij over de bevindingen van Holwerda: "Zijn indertijd omstreden identificatie met Opladen is inmiddels op basis van de opgraving uit 1960 algemeen geaccepteerd".
Zoals in dit topic eerder opgemerkt: Schut constateert wél een belangrijke afwijking van de beschrijvingen van Alpertus van Metz: "De motte is op een reliëfrijke rug gesitueerd".

Vooral sedert het verschijnen van het boek "Kastelen in Gelderland" in 2013
(Uitgeverij Matrijs) is de controverse "Uplade
= Motte Montferland? verscherpt.

Op pag. 436 van dit lijvige werk staat in de inleiding over de gemeente
Rijnwaarden onomwonden deze zin:
"Het oudste KASTEEL in de gemeente is de mysterieuze Houberg, waarvan nog
een BURCHTHEUVEL uit de tiende of elfde eeuw resteert".
Verderop wordt over Houberg met stelligheid beweerd dat van het
MOTTEKASTEEL een heuvel van ca. 90 bij 65 meter resteert. En óók dat het
onduidelijk is of Houberg en Uplade "één KASTEEL" zijn.
Piet Schut is verantwoordelijk voor het artikel over Montferland in dit
boek en ook schrijver van het werk: "De Monferlandsche berg, het sieraad
der tusschen IJssel en Rijn gelegen landen".
Daarin uit Schut sterke twijfel aan de Houberg als kasteelmotte: "Er zijn
geen concrete aanwijzingen dat het hier inderdaad om een motteversterking
gaat". Zijn mening over recentere ophogingen wordt gedeeld door o.a. John
Thoben, oud- voorzitter van de Heemkundekring Bergh, die ik onlangs nog
sprak.
In de samenvatting concludeert hij dat "er weliswaar belangrijke
aanwijzingen zijn om Montferland met Opladen te identificeren, maar
zekerheid hierover bestaat niet".
"De Montferlandsche berg...." is uitgegeven in 2003. Kastelen in
Gelderland in 2013. Voortschrijdend inzicht over de laatste 10 jaar?
In het laatste boek beweert Schut opeens dat de indertijd (1918)
omstreden identificatie door Holwerda van Montferland met Opladen
inmiddels "algemeen geaccepteerd" is.
Dat moét wel betekenen dat het artikel over Houberg in het Gelderse
kastelenboek niet van Schut is want zijn collega (?) beweert nogal wat
over deze zandhoop dat de hypothese over Montferland sterker doet
wankelen.
Want ergens heeft iemand vastgesteld dat Houberg een KASTEELMOTTE is....
In elk geval is, zoals eerder opgemerkt, de locatie van Houberg NIET strijdig met de beschrijving
van Alpertus van Metz: "de (motte) heuvel rijst geleidelijk op uit de
vlakte".
Van die "iemand" zouden vele lezers van dit topic vast graag nader vernemen, nu maar hopen dat hij/zij
"Graafschap in de Middeleeuwen" wel eens bezoekt en bereid is opheldering te verschaffen.

Henk Wilbrink.

Is Piet Schut van 2013 wel dezelfde als Peter Schut van 2003?